Problem wychowania znany jest niemalże od początku istnienia ludzkości. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym poszerzał się zakres możliwości rozwojowych jednostki i społeczeństwa. Wspólnoty osób chciały przekazywać swoją kulturę następnym pokoleniom, a do tego potrzebne jest wychowanie, będące „we wszystkich cywilizacjach podstawowym warunkiem zachowania ciągłości”[1]. Z biegiem lat poznano czynniki wychowawcze powodujące pożądane skutki w kształtowaniu rozwijającej się osoby. Znane są, na przykład, zasady stosowane w starożytnej Grecji i Rzymie. W zależności jednak od światopoglądu, powstawały różne koncepcje osiągania zamierzonego celu, jakim jest – także różnie pojmowana – dojrzałość ludzka wychowanków.
Wraz z Jezusem Chrystusem pojawił się całkiem nowy sposób patrzenia na człowieka, a w konsekwencji również na jego wychowanie[2]. Na Chrystusowym novum antropologicznym została ukształtowana pedagogia chrześcijańska. Już przez niespełna dwa tysiące lat jest ona praktykowana w ramach duszpasterskiej misji Kościoła. Niektórzy wybitni pedagodzy katoliccy pozostawili po sobie tzw. systemy wychowawcze, kontynuowane i rozwijane przez ich następców. Również teoretyczne podstawy wychowania chrześcijańskiego nie były lekceważone, aczkolwiek najwięcej w tej kwestii przyniósł wiek dwudziesty oraz nauczanie papieża Jana Pawła II.
Uniwersytet, „narodzony z serca Kościoła”, jest jedynym w swoim rodzaju ośrodkiem twórczej pracy i promieniowania wiedzy, służącym dobru ludzkości[3]. Kościół katolicki zawsze spoglądał z uznaniem oraz sympatią na uniwersytet jako na „laboratorium wiedzy i badań służących społeczeństwu”[4]. Niestety, w ostatnich dziesięcioleciach widoczny jest kryzys uniwersytetu i jego idei[5]. Zagrożone są one utylitaryzmem, liberalizmem, relatywizmem, hedonizmem i pesymizmem[6]. W związku z tą sytuacją zrozumiałe i tym bardziej cenne jest duże zainteresowanie Urzędu Nauczycielskiego Kościoła katolickiego uniwersytetem, szczególnie gdy chodzi o jego rolę w społeczeństwie, oraz dotyczące istoty uniwersytetu katolickiego i jego miejsca w systemie wychowawczym.
Zmartwychwstańcy od samego początku swego istnienia mieli jasno określony cel swojej działalności w Kościele – pracę nad zmartwychwstaniem społeczeństwa. Jedną z najważniejszych form realizacji tego celu był apostolat wychowania – praca wśród młodych ludzi. W dość krótkim czasie zaczęto otwierać placówki wychowawcze w Ameryce Północnej, Bułgarii, Włoszech, wreszcie w Galicji – we Lwowie i w Krakowie. Każda z tych placówek wychowawczych miała swój charakterystyczny rys. Wynikało to ze specyfiki środowiska oraz różnorodnych uwarunkowań społecznych, kulturalnych i religijnych, w jakich przyszło zmartwychwstańcom podejmować pracę. Również dzisiaj zmartwychwstańcy akcentują pierwszoplanową rolę apostolatu wychowania w pracy nad zmartwychwstaniem społeczeństw. Szczególnym wyrazem tej troski jest Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego założona przez zmartwychwstańca, ks. Mariana Piwko.
—
[1] Jan Paweł II, Wychowanie młodego pokolenia (Przemówienie na Mszy św. dla młodzieży, Douala, Kamerun, 13.08.1985), nr 3, [w:] Wychowanie w nauczaniu Jana Pawła II (1978-1999),red. naukowa S. Urbański, Warszawa 2000, s. 284.
[2] Por. M. Lena, Wychowawcze powołanie chrześcijaństwa, [w:] „Communio”, nr 5/1982, s. 26: „(…) wychowanie chrześcijańskie jest pojęciem, które można zrozumieć wyłącznie odnosząc je do osoby Jezusa Chrystusa, od którego bierze ono swój początek i w którym znajduje zarazem swe pełne odzwierciedlenie (…)”.
[3] Jan Paweł II, Ex corde Ecclesiae, Konstytucja apostolska o uniwersytetach katolickich (15.08.1990) (dalej: ECE), nr 1.
[4] Jan Paweł II, Uniwersytet – laboratorium wiedzy i badań służących społeczeństwu (Kazanie na Mszy świętej dla środowisk uniwersyteckich Rzymu, Rzym, 14.12.1989), nr 4, [w:] Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II, red. naukowa S. Urbański, t. 2, Warszawa 2000, s. 59.
[5] O czym mogą świadczyć liczne publikacje, np. The University in Ruins. Essays on the crisis in the concept of the modern university, ed. by T. Clark and N. Royle, „The Oxford Literary Review”, vol. 17 (1995); Univeristies Today and Tomorrow, eds. J. Jerschina and A. Kosiarz, Kraków 1990; J. Pelikan, The Idea of the University: A Reexamination, New Haven 1992; C. Kerr, The Uses of the Uni- wersity, 4th ed., Cambridge 1995; Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia, Warszawa 1998; E. Wnuk- Lipińska, Kryzys uniwersytetu jako instytucji edukacyjnej w krajach Europy Zachodniej, [w:] „ZiE”, nr 1/1998, s. 101-113; cały numer miesięcznika „Znak” (2/2000), zatytułowany: Uniwersytet przed reanimacją. A także na temat uniwersytetu katolickiego: A. Gallin, Negotiating Identity: Catholic Higher Education since 1960, Notre Dame 2000; Higher Learning & Catholic Traditions, ed. R. E. Sullivan, Notre Dame 2001; Ph. Gleason, Contending with Modernity. Catholic Higher Education in the Twentieth Century, New York 1995; Models for Christian Higher Education: Strategies for Success in the Twenty- First Century, eds. R. T. Hughes and W. B. Adrian, Grand Rapids, Mich., Eerdmans, 1997; A. MacIntyre, Catholic Universities. Dangers, Hopes, Choices, [w:] Higher Learning and Catholic Traditions, ed. R. E. Sullivan, Notre Dame 2001, s. 1-21; G. D. O’Brien, The Idea of a Catholic University, Chicago and London 2002; Catholic Education at the Turn of the New Century, ed. J. M. O’Keefe, New York & London 1997; The Challenge and Promise of a Catholic University, ed. T. M. Hesburgh, Notre Dame and London 1994; miesięcznik „Znak” nr 11/2005, zatytułowany: Uniwersytety katolickie do lamusa?
[6] Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego, Papieska rada Świeckich, Papieska Rada Kultury, The Church’s Presence in the University and in the University Culture (22.05.1994) (Obecność Kościoła na uniwersytecie i w kulturze uniwersyteckiej) (dalej: OKU), [w:] Catholic Education at the Turn of the New Century, ed. J. M. O’Keefe, New York and London 1997, Garland Publishing, Inc., I-II, s. 191-193.