Ćw. 7 ROZWÓJ MYŚLENIA
Wadsworth B.H. Teoria Piageta, rozdziały: 1,2,3
Z historii badań Piageta:
- wpływ na późniejsze badania miała jego praktyka w dziedzinie biologii
- prace nad małżami
Spostrzeżenia Piageta:
- czynności biologiczne są aktami adaptacji do środowiska fizycznego i pomagają je organizować;
- umysł i ciało nie pracują niezależnie od siebie i podlegają tym samym prawom, co czynności biologiczne;
- czynności intelektualne to czynności organizowania środowiska i adaptacji do niego;
- pojęcia opisujące rozwój biologiczny są pomocne w opisywaniu rozwoju intelektualnego;
- podstawowe zasady rozwoju poznawczego są takie same jak biologicznego;
- funkcjonowanie intelektualne to szczególna forma aktywności biologicznej;
- czynności intelektualne oraz biologiczne są częściami tego samego procesu, za pomocą którego organizm dostosowuje się do środowiska i organizuje doświadczenie.
SCHEMAT
- Schematy to struktury poznawcze lub umysłowe, dzięki którym jednostki przystosowują się intelektualnie do otoczenia i organizują je.
- Są one odpowiednikami umysłowymi biologicznych narządów służących adaptacji.
- Są to psychiczne struktury lub procesy, które adaptują się i zmieniają wraz z rozwojem umysłowym.
- Nie mają swoich fizycznych odpowiedników i nie są obserwowalne.
- Są to konstrukty hipotetyczne: w uproszczeniu: pojęcia; kategorie.
- Używane są do przetwarzania, identyfikowania oraz klasyfikowaniadocierających bodźców.
- Dzięki nim organizm jest w stanie rozróżniać i generalizować bodźce (wydarzenia).
- W miarę rozwoju schematy dziecka stają się coraz bardziej ogólne, sprecyzowane, zróżnicowane.
- Nigdy nie przestają się zmieniać.
- Schematy dorosłości mają swoje źródła w schematach z wczesnego dzieciństwa.
- Schematy organizują zdarzenia na podstawie ich ogólnych cech.
- Są to powtarzalne zdarzenia psychologiczne, gdyż dziecko wielokrotnie klasyfikuje bodźce w ten sam sposób, logiczny, spójny.
Przykład:
Gdy dziecko spotyka jakiś bodziec, próbuje go dopasować do dostępnego schematu (jednego z kilku, które posiada), np. Jaś po raz pierwszy w życiu widzi krowę i mówi, że jest to pies.
U NIEMOWLĄT:
- W chwili urodzenia schematy są z natury odruchowe (można o nich wnioskować z czynności tj. ssanie, chwytanie) – noworodki ssą cokolwiek co znajdzie się w ich ustach (ogólny schemat ssania);
- W niedługim czasie niemowlaki zaczynają różnicować – ssą tylko to, co daje mleko (różnicowanie: dwa schematy ssania);
- Różnicowanie za pomocą aparatu odruchowego i motorycznego; bo tylko taki jest im dostępny
- Te różnicowania są prekursorami późniejszych „czynności umysłowych”;
- Schematy osoby dorosłej rozwijają się dzięki procesom adaptacji i organizacji z sensomotorycznych schematów dziecka – rozwój intelektualny jest ciągłym procesem konstrukcji i rekonstrukcji.
- Schematy są odzwierciedlane poprzez zachowania dziecka, które powtarzają się w toku aktywności poznawczej (jest to coś więcej niż zachowanie, bo są to wewnętrzne struktury, z których wypływa zachowanie)
- Schemat obejmuje cały zestaw odrębnych, lecz podobnych sekwencji działania „Każdy schemat jest skoordynowany z pozostałymi, sam zaś stanowi całość o zróżnicowanych częściach” – Piaget;
- Pojęcia zmieniają się – schematy są ich strukturalnymi odpowiednikami;
ASYMILACJA – zmiany ilościowe
(termin zapożyczony z biologii, analogiczny proces do odżywiania: pokarm jest trawiony i asymilowany; tu: doświadczenie)
· Proces poznawczy, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe włączane są do istniejących schematów lub wzorów zachowania; (dopasowywanie nowego bodźca do tych znanych, np. krowa to pies);
· Inaczej: poznawczy proces umieszczania (klasyfikowania) nowego bodźca w istniejącym schemacie;
· Nie powoduje zmiany schematu, ale wpływa na jego rozbudowę;
· Jest częścią procesu, za pomocą którego jednostka przystosowuje się poznawczo i organizuje swoje otoczenie;
AKOMODACJA – zmiany jakościowe
· Tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych;
· Skutkiem: zmiana lub rozwój struktur poznawczych (schematów);
AKOMODACJA + ASYMILACJA = adaptacja intelektualna i rozwój struktur intelektu
Inne założenia teorii:
· schematy są konstruowane wewnętrznie, a ich budulcem jest doświadczenie;
· odzwierciedlają aktualny poziom rozumienia i wiedzydziecka o świecie;
· zostały skonstruowane;
· nie są to wierne kopie rzeczywistości;
· ich formy są zdeterminowane przez wzorzec asymilacji i akomodacji doświadczenia jednostki i z czasem coraz bardziej są podobne do rzeczywistości
· asymilacja i akomodacja przeistaczają prymitywne schematy niemowląt w bardziej wyrafinowane schematy dorosłych;
· żadne zachowanie nie jest w całości akomodacją lub asymilacją;
· zabawa: bardziej charakterystyczna asymilacja; bo używa starych schematów
· naśladowanie:bardziej charakterystyczna akomodacja;
RÓWNOWAŻENIE
- równowaga między asymilacją a akomodacją – samoregulujący się mechanizm, który zapewnia rozwijającemu się dziecku efektywne interakcje z jego otoczeniem; stan, w którym procesy asymilacji i akomodacji są zrównoważone (nierównowaga – gdy nie są zrównoważone);
- równoważenie – samoregulujący się proces przechodzenia z nierównowagi do równowagi; jego narzędziami są asymilacja i akomodacja; pozwala na włączenie doświadczenia do wewnętrznych struktur (schematów);
- motywacja – brak równowagi – uruchamia równoważenie;
- dziecko doświadczając czegoś nowego próbuje to dopasować do znanych schematów,
– jeśli mu się to uda – krótkotrwała równowaga związana z tym bodźcem;
– jeśli nie, następuje akomodacja i później asymilacja bodźca i krótkotrwała równowaga zostaje osiągnięta;
ROZWÓJ INTELEKTUALNY I INNE CZYNNIKI
Rozwój poznawczy ma trzy komponenty: treść, funkcję i strukturę
TREŚĆ – to, co dzieci wiedzą; odnosi się do obserwowalnych zachowań sensomotorycznych lub pojęciowych, które odzwierciedlają aktywność intelektualną; zmienia się wraz z wiekiem, jest odmienna u różnych osób;
FUNKCJA – dot. cech aktywności intelektualnej – asymilacji i akomodacji, które są bezustannie obecne w trakcie rozwoju; nie zmienia się wraz z wiekiem
STRUKTURA – zakładane właściwości organizacji intelektu(schematy), które wyjaśniają występowanie określonych zachowań; właściwości strukturalne inteligencji, struktur tworzonych przez funkcję i nie dających się wywnioskować z treści zachowania, którego naturę określają, relacja sposób odnoszenia się do, najpierw przez odruchy
Piaget interesował się przede wszystkim strukturą inteligencji, mniej funkcją i treścią.
Przeprowadził analizę jakościowych zmian tych struktur poznawczych.
Działanie i wiedza
– dziecko musi być aktywne, by występował rozwój poznawczy; musi asymilować i akomodować, jego zmysły muszą być zwrócone na środowisko;
– w miarę jak dziecko staje się starsze, działania wywołujące zmiany struktur poznawczych stają się mniej jawne;
– działania konieczne do rozwoju stymulują aparat poznawczy dziecka; mogą być obserwowalne lub nie; wywołują stan nierównowagi;
– cała wiedza jest konstrukcją, będącą wynikiem aktywności działania dziecka;
TRZY RODZAJE WIEDZY:
· Wiedza fizyczna:
–odkrycie
– wiedza o właściwościach fizycznych obiektów i zdarzeń (wielkość, kształt, budowa, waga);
– zdobywana poprzez manipulację i za pomocą zmysłów; w bezpośrednim działaniu;
– informacji zwrotnej dostarczają wzmocnienia i same przedmioty;
– przedmioty pozwalają nam skonstruować swoje właściwości tylko w takim zakresie jak używamy ich w swoim działaniu
· Wiedza logiczno – matematyczna:
-inwencja
– konstruowana na podstawie myślenia o doświadczeniach z przedmiotami i zdarzeniami;
– za pomocą manipulacji umysłowej lub fizycznej;
– budowana na podstawie czynności dziecka na przedmiotach; przedmioty to czynnik pośredniczący; wynajduje ją ona nie tkwi w przedmiotach
– np. pojęcia liczb; reguły np. suma jest niezależna od kolejności składników
– nie jest konstruowana na podstawie opowieści; jest konstruowana w trakcie działania na przedmiotach
· Wiedza społeczna:
– reguły, prawa, normy moralne, etyka, język – odmienne w różnych grupach społecznych;
– konstruowana na podstawie interakcji i współdziałania z innymi ludźmi; a nie działań na przedmiotach
W pierwszych latach życia dziecko jest bardziej zależne od doświadczenia zmysłowego i fizycznego
(na poziomie: sensomotorycznym), gdyż nie posiada jeszcze reprezentacji symbolicznych.
Kontinuum rozwoju:
– przemiany intelektualne są skutkiem procesu rozwoju,
– rozwój poznawczy jest konsekwentnym procesem następujących po sobie zmian jakościowych zmian struktur poznawczych (schematów), przy czym każda struktura i każda zmiana wynikają logicznie z poprzedzających je struktur i zmian;
– nowe schematy są włączane do starych(nie zastępują ich);
– zmiany w tym procesie są stopniowe i niegwałtowne; każdy krok w rozwoju oparty jest na poprzednim i jest z nim zintegrowany;
1. Stadium inteligencji sensomotorycznej (0-2 lat); – reakcje zmysłowe i ruchowe; konstruowane są schematy;
2. Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7 lat); – rozwój języka i innych form reprezentacji, rozwój pojęciowy; charakter prelogiczny rozumowania, które jest zdominowane przez percepcję;
3. Stadium operacji konkretnych (7-11 lat); – myślenie logiczne do rozwiązywania konkretnych problemów, pojawiających się w danej chwili;
4. Stadium operacji formalnych (11-15 lat i powyżej); – logiczne myślenie do wszystkich problemów;
à wiek metrykalny nie jest stały (zależy od doświadczenia i cech wrodzonych);
à postęp nie jest automatyczny;
àzakres zachowań na poszczególnych poziomach jest szeroki (np. na początku pojedyncze słowa 2 lata, później całe zdania 7 lat itd.);
Cztery główne czynniki rozwoju:(ważne są wszystkie; żaden pojedynczo)
· Dojrzewanie i dziedziczność
– dziedziczność wyznacza ogólne granice rozwoju w czasie,
– dojrzewanie stanowi mechanizm, za pomocą którego są one ustanawiane; wskazuje czy zbudowanie określonych struktur w określonym stadium jest możliwe czy nie;
– czynniki dojrzewania (dziedziczne) nakładają ograniczenia na rozwój poznawczy;
· Aktywne doświadczenie
– takie, które doprowadza do asymilacji i akomodacji i w efekcie powoduje zmianę poznawczą (zmianę struktur lub schematów);
· Interakcje społeczne
– są to wymiany myśli z innymi ludźmi;
– konstruowanie i weryfikowanie pojęć przez dziecko jest zależne od interakcji społecznych w takim zakresie, w jakim pojęcia te są arbitralne lub zdefiniowane społecznie;
– mogą wywołać stan nierównowagi, odnoszący się do wiedzy fizycznej lub logiczno-matematycznej;
· Ogólny postęp w zakresie równowagi – wyjaśnia koordynację innych czynników oraz kierowanie rozwojem.
Rozwój intelektualny ma dwa składniki: poznawczy i afektywny
Każdezachowanie ma zarówno aspekt poznawczy jak i afektywny.
– są one zespolone; rozwijają się w taki sam sposób;
– dwa aspekty afektu: motywacja i selekcja; afekt może przyspieszyć lub spowolnić tempo rozwoju intelektualnego; decyduje o tym, na jakich treściach skupia się aktywność intelektualna; nie może modyfikować struktur poznawczych, może wpływać na to, która struktura poznawcza zostanie zmodyfikowana;
– dzieci asymilują doświadczenia do schematów afektywnych w taki sam sposób jak wchłaniają doświadczenia do struktur poznawczych – wynik: wiedza;
ROZWÓJ SENSOMOTORYCZNY
-przez pierwsze miesiące życia afekt jest widoczny tylko w niezróżnicowanej aktywności odrruchowej
– ma 6 okresów, w których rozwijają się coraz bardziej złożone wzory czynności intelektualnych;
– korzenie rozwoju intelektualnego tkwią we wczesnych reakcjach sensomotorycznych;
– struktury inteligencji i afektu zaczynają rozwijać się w okresie noworodkowym i niemowlęcym;
– w tym stadium postępuje rozwój pojęcia przedmiotu i przyczynowości (dwa najważniejsze wskaźniki rozwoju intelektualnego i afektywnego w tym stadium);
– asymilacja i akomodacja w pełni funkcjonalne już od urodzenia
– ewolucja która zachodzi jest szeregiem płynnie następujących okresów
· Okres I (0-1 mies.) AKTYWNOŚĆ ODRUCHOWA
-schematy czynnościowe pierwotne
– zachowanie jest odruchowe i niezróżnicowane;
– podstawowe odruchy: ssanie, chwytanie, płacz, ruchy rąk, tułowia i głowy;
– noworodek odpowiada odruchami gdy jest stymulowany;
– zachowanie nie dowodzi, że schematy przedmiotów zostały skonstruowane (bo nie zostały);
– nie są odróżnianie bodźce; kocyk i paluszek ssie tak samo
– wszystkie bodźce asymiluje za pomocą systemu odruchów w sposób niezróżnicowany;
– w ciągu kilku tygodni zachodzą pierwsze akomodacje: poszukiwanie piersi, smoczka do ssania (nie: ssanie wszystkiego) – na skutek powtarzania i interakcji z otoczeniem;
– wszystkie pojęcia rozwijają się i nie są wrodzone;
– świadomość przedmiotu jest krok po kroku rozwijana na podstawie doświadczenia sensomotorycznego;
– noworodek nie jest w stanie odróżnić siebie od tego, co znajduje się w jego otoczeniu;
– każdy przedmiot wywołuje niezróżnicowana reakcję odruchową;
– dziecko jest całkowicie egocentryczne;
– nieświadome związków przyczynowych;
– okres odruchów i instynktownych popędów;
– nie ma jeszcze „uczuć” jako takich.
· Okres II (1-4 mies.) DOKONYWANIE PIERWSZYCH ROZRÓŻNIEŃ
– zachowania zaczynają podlegać modyfikacjom
– koordynacja wzrokowa – obiekty poruszające się są śledzone;
– koordynacja wzroku i słuchu – głowa jest zwracana w stronę źródła dźwięku;
– koordynacja między ustami a ręką – nawykowe ssanie kciuka (kierowane przez dziecko, nie odruchowe, nie jest to wrodzone, ale nabyte przez doświadczenie, pierwsze przystosowanie nabyte);-połączenie schematów czynnościowych pierwotnych z elementami z elementami sensomotorycznymi, reakcje okrężne pierwszego stopnia
– zaczyna odróżniać przedmioty;
– pierwsze obserwowalne oznaki wewnętrznej organizacji i adaptacji do środowiska;
– proste rozróżnienia sensomotoryczne; koordynacja zmysłowo-ruchowa;
– nabiera świadomości przedmiotów;
– może śledzić wzrokiem tor ruchu przedmiotu;
– zachowanie jest wciąż pozbawione intencji;=>
– inicjowane zachowania ciągle są odruchowe, a cele stawiane dopiero po rozpoczęciu sekwencji zachowań;
– dwa rodzaje uczuć: afekty percepcyjne(przyjemność, ból, błogość, przykrość – łączone ze spostrzeżeniami za pomocą doświadczenia) i zadowolenia, rozczarowania, wszystkich ich gradacji (odpowiedzialne za różnicowanie potrzeb i zainteresowań) – uczucia, które są kojarzone z czynnością jako całością;
– afekt jest lokowany we własnej aktywności dziecka, które nie odróżnia jeszcze siebie jako obiektu od innych obiektów i otoczenia.
· Okres III (4-8 mies.) ODTWARZANIE INTERESUJĄCYCH ZDARZEŃ
– zachowanie bardziej skierowane na przedmioty, zdarzenia należące do świata zewnętrznego;
– chwyta i manipuluje przedmiotami, które może dosięgnąć – koordynacja wzroku z dotykiem;
– odtwarza zdarzenia, które wydały mu się ciekawe – intencjonalnie (REAKCJE OKRĘŻNE II stopnia lub ASYMKILACJA REPRODUKCYJNA/ODTWARZAJĄCA);schematy czynnościowe wtórne schemat potrząsania
– prosta intencjonalność sensomotoryczna;
– zaczyna antycypować pozycje, które przedmioty będą zajmowały w trakcie przemieszczania się: szuka przedmiotów tam, gdzie upadły (8mc);
– antycypuje pozycje spadających przedmiotów – udoskonalony schemat przedmiotów;
– dziecko nadal egocentryczne – ono samo przyczyną wszelkiej aktywności;
· Okres IV (8-12 mies.) KOORDYNACJA SCHEMATÓW
–łączenie schematów czynnościowych wtórnych
– wzory zachowania, które stanowią wyraźne przejawy funkcjonowania inteligencji;
– zaczyna używać środków, aby osiągnąć skutki;
– intencjonalny wybór środków;
– zaczyna przewidywać zachowania i je rozumieć (niezależnie od działań, które są w toku);
– zaczyna planować;
– przedmioty nabierają cech stałości – szuka przedmiotów, które zniknęły z jego pola widzenia;
– zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu mogą być źródłem aktywności;
– zaczyna odróżniać środki od celów i koordynować dwa znane schematy, by powstała z nich jedna czynność;
– zaczyna rozumieć stałość kształtu (jest ona w istocie rezultatem konstrukcji sensomotorycznej w czasie koordynowania perspektyw) i stałość wielkości(która związana jest z koordynacją przemieszczeń kontrolowanych percepcyjnie);
– wie, że przedmioty istnieją, nawet jeśli nie można ich zobaczyć;
– szuka przedmiotów tylko tam, gdzie zazwyczaj znikają, nie zaś tam, gdzie widzi, że znikły;
– wie, że nie tylko ono jest przyczyną działania: przedmioty i inne osoby mogą być przyczyną działania;
– uczucia zaczynają odgrywać rolę przy wyborze środków używanych do realizacji i wyboru celów;
– doświadczanie uczucia „sukcesu” i „porażki”;
Okres V (12-18 mies.) WYKRYWANIE NOWYCH SPOSOBÓW
–zaczyna wykorzystywać wiele różnych schematów w kontakcie z jednym przedmiotem reakcje okrężne III stopnia
– zaczyna tworzyć nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów poprzez eksperymentowanie (metoda prób i błędów);
– po raz pierwszy jest w stanie przystosować się (dokonać akomodacji) do nieznanych sytuacji poprzez znalezienie nowych sposobów;
– zachowanie staje się inteligentne(dziecko osiąga zdolność rozwiązywania nowych problemów);
– zdolne do śledzenia przemieszczeń, które widzi, choć nie potrafi jeszcze wyśledzić niewidocznych przemieszczeń;
– wie, że różne czynności mogą wykonywać też inni ludzie i przedmioty;
– widzi przedmioty jako przyczynę wielu zjawisk;
– przewidywanie nie jest oparte na sekwencji czynności już wcześniej obserwowanych w tej samej postaci;
– zaczyna obdarzać uczuciami innych;
Okres VI (18-24 mies.) REPREZENTACJE UMYSŁOWE
- zaczyna przechodzić z poziomu inteligencji sensomotorycznej na poziom inteligencji przedstawieniowej, czyli staje się zdolne do wewnętrznego (umysłowego) przedstawiania przedmiotów i zdarzeń;
- wytwarza nowe sposoby, ale nie opiera ich na eksperymentowaniu ruchowym i zmysłowym w takim zakresie, tylko wypróbowuje sekwencje czynnościowe na poziomie reprezentacji umysłowej (myśląc);
- jest zdolne do myślowego konstruowania możliwych rozwiązań problemów poprzez wykonanie „w głowie” kolejnych czynności;
- umie znaleźć ukryte przedmioty, gdy przemieszczenie jest niewidoczne;
- zostaje uwolnione od bezpośredniej percepcji;
- wie, że przedmioty są stałe i nie przestają istnieć, gdy nie są widoczne;
- zdolne do konstruowania przyczyn działania na podstawie samych jego skutków, bez uprzedniej percepcji czynności spowodowanych przez te przyczyny;
- jeżeli przedmiot jest postrzegany przez dziecko jako źródło potencjalnych czynności, to zaczyna ono przewidywać i wyobrażać sobie przyszłe skutki jego czynności;
- nie ogranicza się już do percepcji sensomotorycznych zastosowań relacji między przyczyną a skutkiem;
- ma rozwinięte uczucia i preferencje;
- dalej działają odruchy;
- uczucia stają się czynnikami decyzji o tym, co robić, a czego nie robić;
- zaczynają obdarzać uczuciami innych ludzi;
- uczucia sympatii i niechęci wobec innych;
- wstępne relacje interpersonalne;
- zapoczątkowanie międzyludzkich „uczuć moralnych”.