Czwartą społecznością wychowawczą jest szkoła. Kształtuje ona „władze umysłowe, rozwija zdolności wydawania prawidłowych sądów, wprowadza w dziedzictwo kultury wytworzonej przez minione pokolenia, kształci poczucie wartości, przygotowuje do życia zawodowego (…) oraz kształtuje podstawy wzajemnego rozumienia”[1][2]. Stanowi także niejako centrum, w którego działalności powinni brać udział i ściśle ze sobą współpracować rodzice (przede wszystkim powinni mieć prawo wolnego wyboru szkoły), nauczyciele i państwo, a także organizacje kulturalne, obywatelskie i religijne.
Na szczególne zainteresowanie zasługuje szkoła określana mianem katolicka. Jest ona jednym ze środków pomagających spełniać Kościołowi jego misję. Zasadnicze cechy takiej instytucji zostały opisane w 8 i 9 paragrafie deklaracji Gravissimum educationis. Dlatego można stwierdzić, że szkoła katolicka jest środowiskiem kościelnym i wychowawczym, miejscem dialogu pomiędzy Kościołem i wspólnotą ludzką oraz „szkołą na miarę osoby”[3].
Wymienione wyżej cztery środowiska wychowawcze: rodzina, państwo, Kościół i szkoła dysponują unikalną rolą wychowawczą. W dużej mierze od koordynacji ich wysiłków i właściwego funkcjonowania uwarunkowany jest sukces w kształtowaniu osoby ludzkiej.
Reasumując, opisane powyżej płaszczyzny wychowawcze oraz czynniki je kształtujące i ich wzajemne oddziaływanie można przedstawić w formie graficznej:
Schemat 1. Płaszczyzny wychowawcze oraz czynniki je kształtujące i ich płaszczyzna osobowa
WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE (WG MAGISTERIUM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO).
Opracowanie własne
Omawiając zagadnienie wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła nie sposób nie sięgnąć do wypowiedzi Jana Pawła II. Według Papieża u podstaw wychowania znajduje się tzw. normapersonalistyczna[4].
Stąd wypływa ciągłe wezwanie Ojca Świętego, aby wychowywać do miłości, wiary i prawdy, do wartości moralnych, wolności, świadectwa oraz pracy[5].
Zbliżając się ku końcowi refleksji nad wychowaniem w ujęciu chrześcijańskim, warto jeszcze zadać pytanie o charakterystykę idealnego wychowawcy chrześcijańskiego. Na podstawie wypowiedzi Kościoła można dojść do wniosku, że pedagog chrześcijański jest przede wszystkim uczniem Mistrza – Jezusa Chrystusa. Powinna go cechować wiara, pokora, nadzieja, miłość, służba i ofiarność, a także optymalizm etyczny, twórczość i apostolstwo. Jego formacja ma być integralna i ustawiczna, dążąca do syntezy życia religijnego i zawodowego. Chrześcijańskiego pedagoga winna odznaczać miłość wobec wychowanka przejawiająca się w uznaniu jego (wychowanka) godności i podmiotowości, kształtowaniu jego świadomości normatywnej, nauczaniu i wychowaniu poprzez przykład własnego życia oraz w przekazywaniu prawdy[6].
Śledząc założenia chrześcijańskiego systemu wychowawczego naturalnie rodzi się pytanie o jego znaczenie we współczesnym świecie, rozdartym walką między cywilizacją śmierci a cywilizacją życia i miłości. Czy sprosta wyraźnemu kryzysowi wartości, przybierającemu formy powszechnego subiektywizmu, relatywizmu moralnego, nihilizmu, materializmu i hedonizmu, a nadto brakowi tożsamości i sensu życia – wyzwaniom u progu trzeciego tysiąclecia? Odpowiadając na to pytanie, trzeba mocno podkreślić, że chrześcijaństwo, opierające się na Piśmie Świętym, ciągle dając przykłady pedagogii prowadzącej do właściwego wartościowania, jest skutecznym lekarstwem na dzisiejszą chorobę aksjologiczną[7].
Wychowanie chrześcijańskie, integralne i uniwersalistyczne, ma na celu także „dobro społeczeństw, których członkiem jest człowiek i w których obowiązkach będzie on uczestniczył, gdy dorośnie”[8]. Pius XI określa chrześcijanina jako „najlepszego i najbardziej pożytecznego obywatela”[9]. Taką też postawę promuje w swoim nauczaniu Jan Paweł II[10].
O znaczeniu wychowania chrześcijańskiego może świadczyć także prestiż, jakim cieszą się szkoły katolickie na całym świecie, również w krajach o większości niechrześcijańskiej[11].
Podsumowując dotychczasowe rozważania, warto raz jeszcze przypomnieć zadania wychowania typowo chrześcijańskiego. Są to: „wprowadzanie w tajemnicę zbawienia; wprowadzanie w życie liturgiczno-sakramentalne; nauka prawdziwie chrześcijańskiego życia moralnego; wprowadzanie w apostolat Kościelny; wprowadzanie w służbę prawdziwym ludzkim wartościom w celu budowania bardziej ludzkiego społeczeństwa i kultury”[12]. Realizując te zadania można stosować różne metody, akcentować wybrane aspekty, albo specyfikować cele. Takie podejście doprowadziło do powstania różnych chrześcijańskich systemów pedagogicznych.
—
[1] DWCH 5.
[2] KPK 796-797; DWCH 5-6; Pius XI, Encyklika O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży…, dz. cyt., s. 39.
[3] M. MARCHI, L ’identita e la missione della scuola cattolica nella dichiarazione conciliare “Gravissimum Educationis” (GE 8-9), [w:] „Seminarium” nr 1/1985, s. 106-107 (tłum. własne); szerzej o szkole katolickiej zob. dokumenty Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego: Szkoła katolicka (19.03.1977), Religijny wymiar wychowania w Szkole Katolickiej (7.04.1988), Szkoła katolicka u progu trzeciego tysiąclecia (28.12.1997) oraz przemówienia Jana Pawła II, m.in. Zadania szkoły katolickiej dzisiaj (Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Katolickich Szkół Europy, Watykan, 28.04.2001).
[4] S. Urbański, Wprowadzenie,[w:] Wychowanie…, dz. cyt., s. 9.
[5] Tenże, Pedagogia Jana Pawła II, [w:] „ZiE”, nr 1/2001, s. 113-131.
[6] M. Barborik, A. Tomkiewicz, Chrześcijańska postawa pedagoga, [w:] „Roczniki Nauk Społecznych”, t. XXII, z. 2, r. 1994, s. 21-38.
[7] E. Walewander, Potrzeba wychowania do wartości, [w:] „Roczniki Nauk Społecznych”, t. XXVI, z. 2, r. 1998, s. 9-11.
[8] DWCH 1.
[9] Pius XI, Encyklika O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży…, dz. cyt., s. 45.
[10] Wystarczy przyjrzeć się niektórym tytułom Jego przemówień: Wychowanie katolickie uwrażliwia na potrzeby innych (Nowy Jork, 3.10.1979), Chrześcijańscy wychowawcy kształtują ludzi wolnych, obywateli sprawiedliwych i prawych, budujących pokój (León, 4.03.1983), Dla dobra Kościoła i społeczeństwa (Ben Bosch, 11.05.1985), Przygotować młodzież do życia społecznego znaczy nade wszystko kształtować jej wolę (Rzym, 20.03.1982).
[11] Jan Paweł II, Chrześcijańskie wychowanie młodzieży(Przemówienie do pracowników Kurii Rzymskiej, 28.06.1984), nr 7, [w:] Szkoła Katolicka w nauczaniu…, dz. cyt., s. 207; dla przykładu warto przytoczyć wypowiedź prezydenta USA, G. Busha, który stwierdził, że „szkoły katolickie stanowią wzorzec dla wszystkich placówek edukacyjnych w USA”, [za:] USA: szkoły katolickie wzorem dla wszystkich placówek edukacyjnych, [w:] „Wiadomości KAI. Biuletyn Agencji Informacyjnej”, nr 3(617), 25.01.2004, s. 24); również wysokie władze państwowe Tajwanu (niekatolickie) z podziwem odnoszą się do istniejących na tej małej wyspie trzech dużych katolickich uniwersytetów i wielu katolickich szkół (chociaż katolicy stanowią tam tylko 1,3% ludności), [za:] O wychowaniu katolickim. Z kard. Zenonem Grocholewskim, prefektem Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, rozmawia Józef Augustyn SJ, [w:] „Życie duchowe”, nr 37/2004, s. 105.
[12] G. Groppo, Teologia dell’educazione. Origine, identita, compiti,Roma 1991, s. 425 (tłum.
własne).