Wczesna adolescencja

Piaget:

• sposób w jaki dorastający rozwiązują problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych, wynika z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych.
  • Operacje formalne charakteryzują się bardziej logicznym i abstrakcyjnym i mniej egocentrycznym myśleniem (dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania)
  • posługiwanie się ironią, parodią, metaforą
  • krytycyzm
  • niejednokrotne odrzucenie dotychczasowych autorytetów
  • życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate
    • zdolności te mogą być też przypisywane osobom w młodszym wieku i wynikać z inteligencji emocjonalnej
  • tezy koncepcji Piageta potwierdzają się w badaniach wskazujących, że wraz z okresem dorastania rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolność do refleksji i autorefleksji, do rozważań natury moralnej, do perspektywicznego ujmowania zdarzeń, pojawiają się też zainteresowania społeczne i polityczne.
  • istnieją jednak indywidualne wariacje w rozwoju poznawczym dorastających, a rozwój myślenia formalnego trwa przez cały okres adolescencji
  • Piaget początkowo przypisywał rozwój myślenia na poziomie operacji formalnych okresowi od 11 do 15 r.ż.
  • Później – myślenie na poziomie operacji formalnych rozwija się przez całą adolescencję i osiąga szczyt ok 15-20r.ż.
  • na poziomie operacji formalnych niektórzy badacze wyróżniają 2 fazy:
    • wczesną fazę operacji formalnych – w niej zwiększająca się zdolność hipotetycznego myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem, ujmującym świat subiektywnie i idealistycznie
    • późną fazę operacji formalnych – w niej dorastający konfrontują swoje rozumowanie z rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi; niepewność poznawcza wynikająca z refleksji

Procesy informacyjne przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci.

• Percepcja – spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrz. dzieci bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. Wiąże się to m.in. z najwyższą w ciągu życia wrażliwością zmysłów
• u dorastających rozwija się uwaga dowolna (u dzieci jest mimowolna)
• rozwija się pamięć logiczna i dowolna
• dorastający mogą utrzymać w określonym czasie więcej myśli niż dzieci (potrafią posługiwać się różnymi sposobami zapamiętywania)
• wg polskich badań, najszybszy rozwój pamięci logicznej występował u uczniów klasy 5 – we wszystkich grupach wiekowych pamięć chłopców była nieco lepsza niż dziewcząt

W okresie dorastania pod wpływem nauki szkolnej zachodzą zmiany w strukturze języka oraz jego funkcjach. Zmiany te dotyczą:

1. wzrostu zasobu słownictwa (na początku szkołu 3 tys, pod koniec 10 tys; rozumienie metafor, symboli, przenośnie, słów naukowych etc)
2. zrozumienia struktury gramatycznej języka
3. kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej

Monitoring kognitywny – dorastający potrafią coraz lepiej obserwować i analizować aktywność własnego umysłu. Monitoring ten sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, a skupienie się na własnej osobie jest określane jako młodzieńczy egocentryzm. Jest on skutkiem osiągnięcia stadium myślenia formalnego i zwiększającego się zainteresowania własną osobą.

Piaget – opisuje młodzieńczy egocentryzm jako wiarę we wszechmoc refleksji

Coleman – jako „spojrzenie skierowane do wewnątrz”

Wskutek młodzieńczego egocentryzmu dorastający wytwarzają w myślach „wyimaginowaną publiczność” (Eliknd). No i się przed nią pręży w myślach. Zdaniem Elkinda posiadanie tejże wyim. publiczności przyczynia sie u młodzieży do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych.

Świadczy to też o rozwoju wyobraźni. Młodzieńcze marzenia mają charakter życzeniowy, ale często tez ucieczkowy i kompensacyjny. Marzenia takie znacznie częściej występują u dziewcząt.

Środowisko w jakim wyrasta człowiek wpływa na jego rozwój poznawczy.

Wygotski – interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i dorastania, w tym przede wszystkim rozmowy, wywierają głęboki wpływ na struktury poznawcze oraz na sprawność myślenia.

Perkins, Segal, Voss – u dorastających, którzy mają możliwość aktywnego uczestniczenia w dyskusjach, sprawność myślenia uzyskuje wyższy poziom.

Rozwój społeczny. Interakcje z rówieśnikami i dorosłymi.

Rozwój społeczny rozpatrywany jest z punktu widzenia:

• stadiów rozwoju kognitywnego – społeczna i moralna dojrzałość wynika z osiągniętego przez jednostkę stadium kognitywnego rozwoju
• teorii psychoanalitycznych – rozumowanie podobne jak w przypadku teorii społecznego uczenia się, jednak inaczej są tu rozumiane mechanizmy wpływu rodziców i innych osób dorosłych
• teorii społecznego uczenia się – poziom dojrzałości społecznej dorastających jest zdeterminowany, począwszy od urodzenia, oddziaływaniem wychowawczym rodziców i innych osób dorosłych
• teorii biologicznych – główną rolę w społecznym dojrzewaniu przypisuje się uzyskaniu odpowiedniej dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, pozwalającej na świadome kontrolowanie emocji

Szczególnie ważnym aspektem dojrzewania są związki interpersonalne dorastających, i to zarówno związki z rówieśnikami, jak i z rodzicami oraz innymi osobami dorosłymi.

Związki rówieśnicze

Dorastający bardziej aktywnie dobierają sobie partnerów, oczekując od nich wymiany myśli i współdziałania. Niekiedy na samym początku okresu dorastania występuje:

ANTAGONIZM PŁCI – wzajemna niechęć do siebie osób płci odmiennej; silniej wyrażana przez chłopców (rzadko jest to antag. prawdziwy, raczej pozorny, skrywający nie pozbawione niepokoju zainteresowanie płcią przeciwną). U chłopców antagonizm płci jest też wyrazem dążenia do potwierdzenia własnej wartości przez zaprzeczenie cudzej (dziewczynki przejściowo w tym okresie mają przewagę intelektualną)

Rodzaje związków rówieśniczych:

• paczki (kliki) – małe, zżyte ze sobą grupy, najpierw składające się z osób o tej samej płci, potem heteroseksualne (zbliżone zainteresowania, ten sam wiek, podobne środowisko społeczne)
• grupy – liczniejsze niż paczki, podobne zainteresowania lub orientacje zawodowe
• związki przyjaźni – 1 lub 2 bliskich przyjaciół, kontakty z nimi intensywne , oparte na lojalności i zaufaniu

D.C. Dunphy wyróżnił 4 fazy w procesie kształtowania się grup rówieśniczych:

• faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej; powstają wówczas odizolowane od siebie jednopłciowe paczki, które często cechuje tajemnicza obrzędowość 😛
• początek paczek heteroseksualnych; kontakty z innymi paczkami podejmowane są sporadycznie i tylko zespołowo, nastawienie do innych paczek jest antagonistyczne
• członkowie paczki o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych paczek, można przynależeć do więcej niż 1 paczki; w ten sposób tworzy się „ponad paczkami” luźniejsza grupa rówieśnicza
• potrzeba przynależenia do grupy słabnie, wyodrębniają się pary przyjaciół

W zdecydowanej większości przypadków przyjaciel jest tej samej płci. Wg badań, przyjaźń z osobą tej samej płci przyczynia się do wzmocnienia poczucia własnej wartości i pozwala na lepszą eksplorację tego „kim jestem”.

• związki przyjaźni dziewcząt – używanie konwersacji do nawiązania i utrzymania bliskości; rozmowy nt spraw osobistych, czas spędzany głównie na rozmowach
• związki przyjaźni chłopców – rozmowa jest tylko sposobem wyrażania opinii oraz własnych kompetencji; chłopcy przede wszystkim podejmują wspólne działania
• WNIOSEK – dziewczęta czerpią więcej niż chłopcy satysfakcji, przyjaźniąc się z osobą tej samej płci

Wpływ związków rówieśniczych na poszczególne jednostki:

• tworzy się poczucie wspólnoty (podział na „my” i „oni”)
• solidarność grupowa
• wzmocnienie poczucia własnej wartości
• bezpieczeństwo emocjonalne
• rozwijanie zainteresowań oraz form współdziałania
• pragnienie zewnętrznego upodobnienia się (ubiór, fryzura, język)
  • Język – lakoniczność, radykalne uproszczenia (wyrażanie przeżyć, których w zwykłej mowie „nie da” się wyrazić) umożliwia porozumienie oparte na poczuciu przynależenia i bliskości
• tworzenie się kultury młodzieżowej – własny świat symboli, obowiązujących norm, wzorów zachowania. Kult. młodzieżowa wzmacnia tożsamość młodzieży, zaznacza jej odrębność i wzmacnia więzi przynależności generacyjnej.
• nasilony konformizm wobec grupy rówieśniczej (zachodzi w wypadku braku bliskości uczuciowej z rodziną) – silna identyfikacja z grupą, zależność od niej, podporządkowanie się gotowym wzorom i schematom postępowania, dostosowywanie się do opinii większości)
• w przypadku konfliktu pomiędzy normami ustalanymi przez dorosłych i przez rówieśników – zwyciężają zasady rówieśników. Dorastający podlegają zatem dwóm systemom norm. Jednak badania wskazują, że młodzież przyjmuje wartości przede wszystkim od rodziców, natomiast rówieśników naśladuje w błahszych sprawach. W sprawach zasadniczych – rodzic jest modelem, niezależnie od wpływu rówieśników.

Negatywny wpływ związków rówieśniczych (wynikające z wypaczeń zalet typu solidarność etc)

• niechęć i nienawiść do innych
• zuchwałość wywodząca się z przesadzonego poczucia własnej wartości
• agresja
• zainteresowania o kier. aspołecznym

FUNKCJE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ

D.P. Ausubel (modyf. przez Hamacheka):

1. zastępowanie rodziny – w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status
2. stabilizacja osobowości – grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków
3. wzbudzanie poczucia własnej wartości – przyjęcie do grupy źródłem poczucia własnej wartości
4. określanie standardów zachowania – nowe odniesienia, nowe formy zachowań przygotowujące  dorastających do życia w szerszym społeczeństwie
5. zapewnianie „bezpieczeństwa wynikającego z liczebności” – „skoro innym wolno, to dlaczego mi nie?”
6. rozwijanie społecznych kompetencji – imprezy, dyskusje
7. przyjęcie wzorów i ich naśladowanie – grupa dostarcza wzorów

Stosunki panujące w grupie mogą być prototypem dla późniejszych stosunków międzyludzkich, zarówno w sferze emocjonalnej, poznawczej jak i seksualnej.

Pomimo zwiększającego się wpływu rówieśników, podatność osoby dorastającej zależy od jej indywidualnych właściwości oraz od sytuacji w rodzinie.

Subkultury – okres młodzieńczości.

Dorastanie – początkowe fazy uczucia miłości (Hurlock):

• miłość szczenięca – ważniejsze jest samo kochanie niż obiekt
• miłość cielęca – obiekt uczuć otoczony jest bezgranicznym uwielbieniem
• miłość romantyczna – przypada zazwyczaj na wiek młodzieńczy

ZWIĄZKI Z DOROSŁYMI

Dzieciństwo – rodzice akceptowani bezrefleksyjnie

Dorastanie – stosunek do rodziców bardziej realistyczny, nieraz przekorny.

• wiele problemów między rodzicami a dorastającymi jest wynikiem niedookreślonego statusu tych ostatnich – już nie są dziećmi, ale nie są jeszcze dorosłymi
• dorastający stają się wobec swoich rodziców bardziej zamknięci niż w dzieciństwie
• rodzice nie radzą sobie z uznaniem autonomii dorastających dzieci, w wyniku czego są niekonsekwentni i mają tendencję do ograniczania autonomii nastolatków

 Obszary konfliktowe wg Duvalla wynikają ze sprzeczności:

1. kontrola ze strony rodziców <=> potrzeba swobody dorastających
2. odpowiedzialność rodziców <=> dzielenie odpowiedzialności z dorastającymi
3. przykładanie przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej <=> poświęcanie czasu przez dorastających na inne rodzaje aktywności

• konflikty między rodzicami a dorastającymi nie są jednak aż tak częste i głębokie jak można by przypuszczać
• często geneza problemu ujawniającego się w relacjach rodzinnych tkwi POZA nimi
• częstsze są konflikty z synami (bardziej burzliwie przechodzą okres dojrzewania) niż z córkami
• mimo konfliktów – między rodzicami a dziećmi utrzymuje się zazwyczaj pozytywna więź, dorastający czują się kochani przez rodziców
• bliższa więź z matkami (niezależnie od płci nastolatka)
• bliska więź z rodzicami i pozytywny przebieg dorastania współwystępują ze szczęśliwym związkiem małżeńskim rodziców
• wpływ rodziców na identyfikację dorastających z własną płcią
• młodzież nawet krytykując rodziców, odwołuje się do wartości tej warstwy społecznej, z jakiej się wywodzi
• stopniowe psychiczne oddalanie się od rodziców nie musi oznaczać utraty więzi, lecz jej ZMIANĘ. (przejście od więzi dziecięcej zależności do więzi opartej na partnerstwie. – proces ten jest trudniejszy dla rodziców
• wpływ rodzeństwa na rozwój społeczny dorastających jest zależny od liczby rodz.,  różnicy wieku, płci
• NIE STWIERDZONO negatywnego wpływu jedynactwa na przebieg dorastania
• badania Tyszkowej (ech…) – w polskie nastolatki utrzymują bliską więź z dziadkami
• rodzice w czasie dorastania ich dziecka są traktowani jako bardziej godni zaufania, natomiast inni dorośli traktowani są różnorodnie, zależnie od ich roli wobec dorastających i posiadanego autorytetu.

Główne rodzaje działalności

 Cechy działalności dorastających:

• wyznaczanie odległych celów
• zorganizowana i planowana aktywność (zw. z rozwojem poznawczym, intelektualnym; często jednak występuje słomiany zapał)
• poszerzanie się działalności wskutek wchodzenia w nowe sytuacje i środowiska społeczne, poznawania nowych obszarów wiedzy
• zmiana kierunku aktywności (zwrot ku światu wewnętrznemu a potem zagadnieniom społecznym)
• dążenie do przeżyć wzruszających i pięknych (nowość i nieokreśloność pociąga, podobnie jak romantyzm, ryzyko, tajemniczość)
• intensywność działań – oddawanie się czemuś bez reszty (wiąże się to z dążeniem do silnych wrażeń wzbudzających podziw innych (z powodu braku zaspokojenia tegoż może dojść do czynów chuligańskich lub przestępczych)

 Młodzież podejmuje różne formy aktywności intelektualnej i zbiorowej:

• słuchanie muzyki, kino, wideo, wideoklipy (por Dios, wideo? ktoś jeszcze ma wideo w domu? podręcznik twierdzi iż zaiste tak, aczkolwiek ja raczej dałabym w to miejsce DVD i oglądanie głupich filmików na youtubie)
• komputery i Internet (inwencja moja, za czasów pisania podręcznika jak widać net powszechny nie był)
• dyskoteki
• młodzież w małym stopniu interesuje się literaturą i kulturą wyższą (nie ma różnic względem miejsca zamieszkania, ale są względem poziomu edukacji)
• majsterkowanie, kolekcjonerstwo, rysowanie, graffiti

 Aktywność zespołowa

• wycieczki
• sport, gry i zabawy
• malejąca tendencja do zrzeszania się młodzieży w ramach organizacji młodzieżowych
• ruchy proekologiczne, happeningi

Główna forma aktywności młodzieży – UCZENIE SIĘ. W okresie dorastania obserwuje się niekiedy zmniejszoną efektywność uczenia się wynikającą z przejściowych problemów z koncentracja uwagi (związek z przemianami fizjologicznymi organizmu). Ogólnie jednak zdolność do uczenia wzrasta, co jest związane m.in. ze świadomością celu nauki, wyzwalającą motywację do zdobywania wiedzy.

Środowisko społeczne w jakim młodzież wyrasta wpływa na kierunek jej zainteresowań, dobór środowiska rówieśniczego, wybór szkoły oraz zawodu a także na ogólną koncepcję świata i swojego w nim miejsca.

Postawy i przekonania. Kształtowanie się poglądu na świat.

Wzrost ujęć wartościujących wpływa na kształtowanie się postaw i przekonań dorastających, które stopniowo stają się coraz bardziej stabilne, przyjmując postać światopoglądu. Światopogląd ten bywa:

• burzliwy
• ofensywny
• zmienny
• jego funkcje zaczynają się dopiero rozwijać
• jest wyrazem nie tylko intelektualnego ujmowania świata, ale także jego oceną i zachętą do działania

PIAGET – po charakterystycznym dla dzieciństwa stadium realizmu moralnego, w okresie dorastania młodzież osiąga stadium

AUTONOMII MORALNEJ – w tym stadium postępowanie uniezależnia się od opinii otoczenia, natomiast wyznaczają je intencje, wynikające z subiektywnej odpowiedzialności.

Rzeczywistą siłą kształtującą rozwój moralny jest wg Piageta WSPÓŁDZIAŁANIE Z RÓWIEŚNIKAMI, w wyniku którego powstaje wewnętrzna potrzeba traktowania innych ludzi w taki sam sposób, w jaki sami chcieliby być traktowani.

KOHLBERG – we wczesnym okresie dorastania – KONWENCJONALNY POZIOM ROZWOJU MORALNEGO, w którym jednostka kieruje się standardami należącymi do innych (np rodziców) – w nim na 1 poziomie są 2 stadia:

1. w którym ocena zachowania wynika z aprobaty społecznej (ważną rolę odgrywa aprobata rówieśników)
2. w którym ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku, oraz odczuwany jest szacunek dla autorytetów

Rygoryzm moralny – ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno odstępować (przyczynia się on do tego, że młodzież bywa pryncypialna i surowa w swoich ocenach)

Gołąb – rygoryzm moralny osiąga najwyższy poziom w wieku wczesnoszkolnym (7-11 r.ż.), a następnie systematycznie maleje osiągając najniższy poziom ok 20 r.ż.

Dziecięca odmiana rygoryzmu (Gołąb) związana jest z :

• niedojrzałością poznawczą

• egocentryczną motywacją
• surowym treningiem wychowawczym

Spadek rygoryzmu u młodzieży wiąże się ze złożonością problemów i sytuacji jakich ona doświadcza.

Dojrzały rygoryzm cechuje:

• stabilność uznawanych standardów
• zdolność ich uzasadniania
• wpływ na postępowanie
• występuje on dopiero (o ile) w wieku dojrzałym

Idealizm młodzieńczy – potrzeba czynienia dobra (tak jest rozumiany). By zaistniał należy m.in. respektować prawa młodzieży do samodzielności i szacunku.

Szuman (1933) ( uważał, że idealizm rodzi się z marzeń, których jeszcze nie opanowało doświadczenie; bardzo cenił idealizm młodzieży przypisując mu funkcję rozwojową i ochronną) wyróżnił 3 fazy idealizmu młodzieńczego:

1. idealizm antycypacyjny – oczekiwanie dobra, młodzież wytwarza sobie idealny model rzeczywistości
2. idealizm kompensacyjny – występuje po złych doświadczeniach jako protest i ucieczka od rzeczywistości, niezgoda na brutalność świata
3. idealizm normatywny (praktyczny) – idealizm staje się przyjętą normą, świadomym wyborem, pragnienie naprawy świata kieruje się ku sprawom realnym

Gurycka (1991) – młodzież rozumie idealizm konkretnie, pragmatycznie.

WIARA I RELIGIA

Dorastanie jest zazwyczaj okresem:

• poszukiwania swojego stosunku do Boga i religii
• buntu i podważania tradycji
• pragnienia dobra idelanego
• odchodzenia od religii, ulegania obietnicom sekt

Zainteresowanie wiarą i religią jest tez odzwierciedleniem rozwoju myślenia abstrakcyjnego.

Różnorodne postacie młodzieńczego buntu religijnego zazwyczaj ulegają w kolejnych latach modyfikacjom, z których ostatecznie wyłania się:

• bądź świadoma akceptacja religii, w której się wyrosło lub którą się wybiera
• bądź świadoma negacja

Krystalizowanie się tożsamości. Akceptacja własnej płci.

Okres dorastania jest czasem intensywnego poszukiwania własnej tożsamości i prób jej określenia.

Koncepcja kształtowania własnej tożsamości

Obuchowska wyróżniła poszukiwanie własnej tożsamości w:

• ciągłości istnienia
• próbach zmieniania siebie
• sprawdzaniu siebie

Erikson – na okres dorastania przypada kryzys tożsamości. Aby go pokonać, młody człowiek musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych przez niego rolach i uzyskać integrację swojej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją przyszłości. W sytuacji braku zewnętrznej stabilizacji, niepewności, zmienności – struktura tożsamości nie może się scalić i występuje pomieszanie ról. Od tego, czy młody człowiek pokona kryzys tożsamości zależy wg Eriksona dalszy rozwój osobowości.

Obuchowski – wyróżnia w poszukiwaniu własnej tożsamości (zw z poczuciem sensu życia) następujące fazy:

1. identyfikacji – dorastający utożsamia się z zewnętrznymi wzorami
2. kosmiczną – oderwanie od rzeczywistości, rozmach i chaos w poszukiwaniu celu i sensu życia
3. dojrzałego sensu życia  – późna adolescencja i dalsze lata – człowiek potrafi określić siebie i sens swego istnienia

Obuchowski – identyfikacja jest progiem wejścia na drogę ku dojrzałości i jest etapem koniecznym w rozwoju tożsamości.

Oerter, Montada – rozwój tożsamości z punktu widzenia 3 dymensji:

1. wzrastającej dyferencjacji – dotyczy ona wszystkich procesów psychicznych; wraz z wiekiem młodzież postrzega siebie jako całość złożoną z wielu elementów, poznaje, że ma w różnych dziedzinach życia inne motywacje i inaczej postępuje, że zależnie od sytuacji kieruje się różnymi wartościami
2. wzrastającej stabilizacji – stabilizowanie się tożsamości
3. wzrastającej realistycznej postawy w samoocenie i w tworzeniu koncepcji własnej osoby – samoocena dziewcząt jest zazwyczaj bardziej adekwatna do rzeczywistości; dorastający stają sie coraz bardziej krytyczni.

Identyfikacja z własną płcią

Trudności w tym zakresie mają właściwie tylko dziewczęta.

Psychiczny infantylizm – niechęć do pożegnania sie z dzieciństwem (problem z zaakceptowaniem menstruacji itp)

kompleks Diany – dorastająca dziewczynka nie chce być kobietą, strojem i zachowaniem naśladuje chłopców.

Zazwyczaj oba zjawiska są przejściowe.

Hille – 3 typy planów życiowych dziewcząt:

1. tradycyjno-konserwatywny – zadaniem kobiety jest zajmowanie się domem i rodziną
2. progresywno-modny – praca zawodowa i małżeństwo odgrywają główną rolę
3. progresywno-rygorystyczny – praca zawodowa bez więzów rodzinnych

Szczególnie silna jest identyfikacja dziewcząt z matkami. – zależność złożona.

Role związane z płcią – koncepcja androgyniczna – uznająca za pożądaną kombinację męskich i żeńskich cech osobowości

Późna adolescencja. Wiek młodzieńczy

5.3.1. Stabilizacja uczuciowa. Rozbudowa związków interpersonalnych. Erotyzm młodzieńczy

Rozwój uczuć przypadający na wiek młodzieńczy zmierza w kierunku uzyskania dojrzałości uczuciowej, którą charakteryzuje przejście:

• od zależności uczuciowej do niezależności
• od niekontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania się ich kontroli
• od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania
• od egocentryzmu do socjocentryzmu

Dojrzałość uczuciowa to także zdolność do odraczania reakcji, powściągliwości a nieraz do rezygnacji.

Pełna dojrzałość uczuciowa kształtuje się w dalszych latach.

W wieku młodzieńczym następuje rozwój uczuć wyższych, tj uczuć estetycznych, moralnych, patriotycznych.

 Rozbudowa związków interpersonalnych

• Podstawą związków z rówieśnikami są wspólne zainteresowania i orientacje zawodowe, a grupy stają się heteroseksualne.
• Na znaczeniu zyskuje przyjaźń.
• Bliskie i serdeczne kontakty z osobami starszymi
• konflikty w rodzinie stają się łagodniejsze, większe zrozumienie dla argumentów rodziców
• uświadamianie zależności od osób dorosłych
• większa harmonia

Potrzeby seksualne

• rozwija się potrzeba seksualna
• redukcja napięcia seksualnego przez masturbację
• pragnienia seksualne silniejsze są u chłopców
• odmienna droga każdej płci ku dojrzałemu seksualizmowi
• pierwsza miłość – romantyczna – idealizowanie obiektu, uczucie bardzo głębokie, przenikające całą osobowość; rzadko przekształca się w trwały związek, podobnie jak rzadko prowadzi do kontaktów seksualnych (raczej necking i petting)
• 3 odmienne nastawienia młodzieży do seksu:
  • hedonistyczne
  • wulgarne
  • świadomie powściagliwe (raczej tylko dziewczęta) uzasadniane:
    • czekaniem na wielkie uczucie
    • czekaniem na większą własną dojrzałość
    • czekaniem do ślubu

Kształtowanie się autonomii moralnej. Wartości egzystencjalne. Różnicowanie się światopoglądu

Kohlberg – na wiek młodzieńczy przypada:

POSTKONWENCJONALNY POZIOM ROZWOJU MORALNEGO (moralność zinternalizowana, nie oparta na cudzych standardach). Dwa stadia tegoż:

• I – prawa społeczne przeciw prawom indywidulanym – ujmowanie przez jednostkę zasad moralnych w terminach umowy społecznej: wartości i prawa są względne, standardy są zróżnicowane; przyjęte reguły są ważne, ale mogą zostac zmienione, niektóre wartości są ważniejsze od innych.
• II – stadium uniwersalnych praw etycznych – samodzielne poszukiwanie przez człowieka reguł zgodnych z logicznym rozumieniem, przy uznaniu ich stałości i uniwersalności; to stadium uniwersalnych zasad sumienia – stadium najwyższe, ale NIE ZAWSZE OSIĄGANE. (nie może wystąpić bez przejścia przez niższe stadia)

Ok 10% ludzi uzyskuje 2 najwyższe stadia prze 20 r.ż. (ich uzyskanie ma związek z poziomem wykształcenia i z liczbą interakcji, jakie badani mieli z osobami bardziej od nich dojrzałymi).

Postawy wobec wartości

Różnorodność postaw:

• bezrefleksyjność
• konformizm i konsumpcyjność
• samodzielność i przedsiębiorczość
• refleksyjność lęk przed przyszłością i syndrom spadłego liścia (przekonanie, ze jest się kimś zbędnym, niepotrzebnym nikomu – poczucie beznadziejności i bezradności)

Niemniej jednak:

w później adolescencji młodzież jest coraz bardziej autonomiczna w myśleniu, cechuje ją twórcze podejście do problemów, wzrastające przekonanie o relatywizmie zjawisk. Do młodzieży przemawiają takie wartości jak:

• wolność jednostki
• jej godność
• otwartość i tolerancja wobec inności

Wg Eriksona pomyślne zakończenie kryzysu zw. z tożsamością pozwala młodemu człowiekowi wejść w dorosłość jako osoba autonomiczna i wewnętrznie silna.

Poczucie zagubienia w świecie, odrzucenia dorosłości – skutek chaosu moralnego (anomi) i zbyt szybkich przemian w świecie.

 Światopogląd młodzieży w świetle badań

 Świda-Ziemba – 4 typy idealne:

1. typ autentycznego katolika – dla takich osób wartością najważniejszą w życiu jest postępowanie moralne zgodne z sumieniem; nie zależy im na zadowoleniu z wykonywanej pracy ani osiągnięciach; znalezienie się w sytuacji rywalizacyjnej oznacza poczucie utraty sensu życia
2. typ chłodno rywalizacyjny – konkurencja jako zdrowa zasada, preferencja swobodnego życia, nie skrępowanego zależnością uczuciową, odrzucanie wartości rodzinnych, preferowanie aktywnego życia
3. typ emocjonalnego indywidualisty – sens ma życie nasycone silnymi emocjami, samorealizacji zarówno w miłości, rodzicielstwie jak i w pracy; pragnienie przekonania o kierowaniu swym życiem
4. typ homeostatyczno wspólnotowy – podstawową wartością jest wewnętrzny spokój i brak zaangażowania; cenienie przyjaźni i poddania się losowi bez buntu

Wedle badań Świdy-Ziemby:

• młodzież stawia na jednostkowość
• świat wg młodzieży to teren wyborów; każdy dokonuje wyboru swej drogi życiowej, ale powinien zarazem akceptować wybory innych
• podmiotowe nastawienie do życia
• rodzina jest tylko jednym z możliwych wyborów

Badania Guryckiej – światopogląd młodzieży zależy od świata, w jakim ona żyje, czas społeczny stanowi tworzywo podmiotowego rozumienia świata.

• pozycja wykształcenia systematycznie rośnie
• wzrasta liczba celów jakie sobie młodzież stawia
• wzrasta przekonanie o wpływie na życie takich zjawisk jak egoizm, przemoc, nienawiść

W wyniku złożonych analiz Gurycka wyodrębniła w światopoglądach młodzieży końca lat 80 3 typy dojrzałe:

1. typ I – młodzież cechują wyraźne tendencje humanistyczne – cenienie takich wartości jak afiliacja i prospołeczność; zorientowanie podmiotowe; najmniej ceni się wartości łączące z powinnościami wobec państwa i narodu
2. typ II – humanizm i konkretność, idealizm ujmowany pragmatycznie, jako siła oddziaływania
3. typ III – obraz świata zagrożonego – o ludzkim losie decyduje przemoc; młodzież wyraża niechęć do pustych, wzniosłych słów i sloganów

Badania odnośnie wierzeń:

95% młodzieży deklaruje się jako wierząca

44% – praktykująca

Rozbieżność pomiędzy zasadami religii a zachowaniem – Dysonans

Aktywność społeczna i polityczna. Orientacje społeczne młodzieży. Początek profesjonalizacji.

Kształcenie się młodzieży – wpływ:

• rozwój myślenia logicznego
• przekorny krytycyzm wczesnego okresu adolescencji łagodnieje
• młodzież staje się podatna na rozsądną argumentację
• odrzucenie demagogii
• wzbogacenie słownictwa – dyskusje
• rozwój wyobraźni – marzenia, twórczość młodzieży
• o kierunku zainteresowań młodzieży decydują jednostkowe talenty i uzdolnienia – wyodrębnia się młodzież, którą cechuje twórcze myślenie

<-Twórcze myślenie młodzieży – w ujęciu D.N. Perkinsa (im więcej właściwości z tego modelu osoba posiada, tym bardziej jest twórcza)

Rodzaje podejmowanej aktywności

W procesie rozwoju akt. przypadającej na wiek młodzieńczy Tyszkowa wyróżniła:

1. postępujące porządkowanie aktywności i eliminowanie form aktywności bezładnej, chaotycznej i nieukierunkowanej
2. różnicowanie się aktywności, organizowanie i wyodrębnianie nowych jej rodzajów
3. wytwarzanie się złożonych form aktywności ukierunkowanej i uprzedmiotowionej (działań)
4. kształtowanie się i przemiany wewnętrznych mechanizmów regulacji aktywności

Tyszkowa podkreśliła, że w procesie tych zmian wzrasta świadomość własnej aktywności, a także zdolność do działań zespołowych. Większą rolę odgrywają też marzenia, plany, antycypacje ideały itd.

Taka skierowana ku przyszłości aktywność dotyczy właśnie planów życiowych i jest realizowana indywidualnie, bądź zespołowo (np. angażowanie się w działania o charakterze społecznym i politycznym).

Obecnie jest mała tendencja do zrzeszania się – badania Przecławskiej i Rowickiego – 1993/94 –  85% badanych twierdzi, że nie ma bliskiej im partii politycznej, klubu, organizacji społecznej, które byłyby im bliskie.

I tu jest fragmencik o subkulturach – gdzie chłopcy skłaniają się niby ku „rapowcom” (dziewczęta też) i jest to młodzież szkół zawodowych. Natomiast uczniowie szkół ogólnokształcących skłaniali się ku hipisom. (rzecz jasna są to badania sprzed ponad 10 lat – 1998)

Moja dygresja – obecnie mamy przeciekawą subkulturę emo, która odczuwa ból świata i istnienia 😀

 Orientacje społeczne

Motywacje jednostek czy grup młodzieży do podejmowania działań wyznacza jej orientacja społeczna. Kształtowanie się orient. społ. jest procesem zmieniającym się wraz z:

• nabywaniem nowej wiedzy
• wzrostem kompetencji
• generalizowaniem się różnorodnych doświadczeń

Poszerzanie doświadczeń życiowych młodzieży sprzyja krystalizowaniu się jej społecznych orientacji, co przypada na okres młodzieńczości i lata następne.

badania 1993 r – 10 typów orientacji społecznych charakteryzujących polską młodzież:

1. konformizm
2. patriotyzm
3. autorytaryzm
4. optymizm
5. orientacja proreformatorska
6. poczucie anomii
7. lęk
8. poczucie deprywacji
9. roszczeniowy egalitaryzm
10. przedsiębiorczy pragmatyzm

Orientacje te potwierdzają znaczne zróżnicowanie młodzieży, które wynika z środowiska, w jakim ona żyje, wsparcia jakie otrzymuje, różnic w poziomie zdolności intelektualnych. Raczej nie poczucie krzywdy, ale koncentracja na problemach osobistych.

 Cele i dążenia

1997 – Przecławska:

• 74,6 % – odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne (dla 44,4% to cel najważniejszy) – osiągnięcie sukcesu i realizacja wielkich ideałów moralnych i społecznych nie leżało w kręgu zainteresowań badanej młodzieży
• ogólnie – stawiane w okresie młodzieńczości cele i zdania, których realizacja ma tym celom służyć, są bardziej realistyczne niż te z wczesnej adolescencji, są realizowane bardziej konsekwentnie (upór, systematyczność – dobre przygotowanie do pracy zawodowej)

Pierwsze kontakty z pracą zawodową

Już wcześniej pojawiają się w życiu młodzieży różnorodne elementy pracy – prace domowe. Teraz młodzież licealna podejmuje różne prace zarobkowe, które nie odnoszą się do przyszłego zawodu. Jeszcze częściej młodzież studiująca wchodzi w środowisko pracy.

 Ginzberg – trzy etapy wyboru:

1. etap fantazji (ok. 11 r.ż.) – możliwości wydają się nieograniczone
2. etap próby (od 11 do ok 17 r.ż,) – przechodzenie od kierowania się zainteresowaniami przez kierowanie się zdolnościami, do kierowania się wartościami
3. etap realistyczny (od ok 17-18 r.ż. do początku 20 r. ż.) – poszukiwanie korzystnego dla siebie zawodu, staranie się poznania go, selekcja konkretnego rodzaju pracy

Wypełnianie zadań rozwojowych adolescencji

W tym okresie człowiek powinien osiągnąć 2 zdolności:

1. dawania nowego życia – gł. I faza adolescencji
2. samodzielnego kształtowania życia własnego – II faza adolescencji (nie może być realizowany bez woli jednostki i jej aktywnego udziału)

Havighurst (1981) – zadania adolescencji:

1. osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci
2. ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej
3. akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
4. osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych dorosłych
5. przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie
6. przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)
7. rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem
8. dążenie i rozwijanie postępowanie akceptowanego społecznie

Realizacja niektórych jest kontynuowana w okresie wczesnej dorosłości, ponieważ:

• zwiększa się złożoność zjawisk społecznych, wydłużających czas konieczny do przygotowania się do aktywnego uczestnictwa w rozwoju cywilizacyjnym
• zbyt szybkie przemiany cywilizacyjne, brak odpowiedniej edukacji, bezrobocie ograniczają możliwości wypełniania zadań

—

B. HARWAS-NAPIERAŁA, J. TREMPAŁA (red.), PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA. CHARAKTERYSTYKA OKRESÓW ŻYCIA CZŁOWIEKA, PWN, Warszawa 2009.