Wykład
CZYNNIKI ROZWOJU
H. D. Smidt (1970) – analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza
kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).
|
ZEWNĘTRZNE
|
WEWNĘTRZNE
|
|
|
WARUNKI
|
ŚRODOWISKO
|
ZADATKI
ANATOMICZNO – FIZJOLOGICZNE
|
|
WYZNACZNIKI
|
NAUCZANIE I WYCHOWANIE
|
AKTYWNOŚĆ WŁASNA
|
WYZNACZNIKI ROZWOJU
[warunkiwewn.]
AKTYWNOŚĆ WŁASNA
[warunki → tworzą tło rozwoju na którym rozwój zachodzi; wyznaczniki → są niezbędnymi i koniecznymi czynnikami aby zachodził rozwój]
AKTYWNOŚC WŁASNA JEDNOSTKI
Aktywność to cecha podstawowa każdej żywej istoty → jest to zdolność do ustawicznego, ciągłego przekształcana siebie i otoczenia
Formy działalności przystosowawczej
(1) adaptacja organizmu przez zmiany, które dokonują się wewnątrz niego i na zewnątrz, które to zmiany służą przyjmowaniu oddziaływań korzystnych a unikania czy udaremniania szkodliwych
(2) adaptacja drogą oddziaływania na rzeczy i osoby, co prowadzi do takiego ich przekształcenia, że to, co korzystne dla organizmu zostaje przyswojone, a to co zagrażające i szkodliwe – przezwyciężone i unieszkodliwione
Cechą charakterystyczną aktywności jest jej
– autonomiczność
[„stanem normalnym człowieka jest aktywność, a zdarzenia zewnętrzne modyfikują aktywność, która już się odbywa” (T. Tomaszewski)]
bierność aktywność
aktywizacja
aktywizacja – proces przechodzenia z bierności do aktywności J
Pole znaczeniowe słowa aktywność
– reakcja odpowiedź organizmu na bodziec (np. reakcje fizjologiczne, motoryczne)
– czynność zoorganizowania sekwencjaruchów, ukierunkowana na cel (np. czynność manipulacyjna, umysłowa
– działanie ciąg czynności prowadzący do przekształcania rzeczywistości (np. działanie stymulujące) [cel, plan, skutek, przebieg działania à złożoność formy J]
– działalność wiele działań, które powiązane są wspólnym celem (np. działalność społeczna, wychowawcza)
– zachowanie aktywność o podmiotowym, ogólnym i integrującym charakterze (np. zachowanie agresyjne)
– akt działania – jednostka aktywności, która ma fazowy charakter
Struktura aktu działania(Szuman)
1. Faza zorientowania się w sytuacji
2. Faza propulsywnego (zbliżania) lub repulsywnego (odchodzenia) reagowania
3. przy propulsywnym!! – faza uchwycenia przedmiotu i oddziaływania na niego
Elementy aktu działania
– podmiot (kto?)
– przedmiot (na co?)
– cel (w jakim celu?)
– sposoby (jak?)
– warunki i okoliczności (gdzie i kiedy?)
– środki (za pomocą czego?)
– skutki (co osiąga?)
Kierunki zmian rozwojowych (w zakresie aktywności):
– dana czynność wyraźnie wyodrębnia się spośród innych, zaznacza się
– doskonali się wewnętrzna organizacja czynności
|
–
|
struktura niedojrzała
prosta, niepełna, z lukami, mało skuteczna, nieekonomiczna, nieciągła
|
→
|
struktura dojrzała
prosta i złożona zarazem, pełna, efektywna, ekonomiczna, logicznie spójna
|
~budowanie konstrukcji z klocków ~gra w szachy
Kierunki zmian aktywności w ontogenezie
(pary procesów niemal przeciwstawnych)
|
DYFERENCJA
|
INTEGRACJA
|
|
AUTOMATYZACJA
|
MENTALIZACJA
|
|
INDYWIDUALIZACJA
|
SOCJALIZACJA
|
|
INTERIORYZACJA
|
EKSTERIORYZACJA
|
– jednocześnie zachodzą i zmieniają się w orogenezie
DYFERENCJACJA
od globalnych, niespecyficznych odpowiedzi na bodźce
od uwzględnienia niewielkiej liczby zmiennych i braku zróżnicowania ich wartości
(dotknięcie którejkolwiek części ciała à ruch całego ciała)
↓
do odpowiedzi zróżnicowanych (uwzględniających funkcję i strukturę obiektów),
do uwzględniających większą liczbę zmiennych przy jednoznacznym różnicowaniu ich wartości
(podrażnienie ust à ssanie)
INTEGRACJA
od łączenia dwóch prostych czynności
od realizacji jednego działania celowego
↓
do łączenia kilku czynności w złożone działania
do łączenia wielu działań celowych w życiowy plan
AUTOMATYZACJA
od czynności powolnych, nieekonomicznych, nieskutecznych
↓
do powstawania drogą powtarzania czynności ekonomicznych, szybkich, doskonałych
(średnie dzieciństwo – najwięcej automatyzmów się opanowuje)
MENTALIZACJA
od braku planowania, przewidywania, kontrolowania przebiegu działania
↓
do świadomego działania charakteryzującego się przewidywaniem, planowaniem, poprawianiem, transformowaniem, kontrolowaniem przebiegu
INDYWIDUALIZACJA odnajdywanie sposobów zachowania się; wzrost autonomiczności zachowań
(najwyraźniej w okresie dorastania)
SOCJALIZACJA przyjmowanie społecznych wzorców zachowania, przyjmowanie systemu norm i wartości
INTERIORYZACJA/ EKSTERIORYZACJA
[Wygotski – przedstawiciel kulturowo – historycznej koncepcji à ogromna rola znaków (bo upośredniają procesy psychiczne)]
INTERIORYZACJA
od działań zewnętrznych, działań na przedmiotach
↓
do działań wewnętrznych, działań na symbolach i znakach
Proces interioryzacji
(1) matka dziecko
NIE
kontakt społeczny – czynność interpsychiczna
mowa zewnętrzna (głośna, zgramatykalizowana, budowana wg reguł społ.) – funkcja komunikacyjna
(2) matka dziecko
NIE
kontakt społeczny – czynność interpsychiczna
mowa zewnętrzna – funkcja komunikacyjna
à dziecko odzwierciedla zachowanie matki!
(3) dziecko NIE
kontakt z samym sobą
mowa zewnętrzna (egocentryczna) – funkcja regulująca (regulacja własnego zachow)
à nie pełni funkcji komunikacyjnej
(4) osoba xxx
kontakt z samym sobą – czynność intrapychiczna
mowa wewnętrzna (wewnętrzna, niezgramatykalizowana, pół-słówka, skróty – „brudnopis mowy zewn.)
– funkcja regulująca
Kierunki zmian:
interpsychiczne → intrapsychiczna
mowa zewnętrzna → mowa wewnętrzna
funkcja komunikacyjna → funkcja regulacyjna
[stany przejściowe są najważniejsze!]
mowa zewnętrzna mowa wewnętrzna
mowa egocentryczna
struktura funkcja
średnie dzieciństwo
(przedszkole)
mowa egocentryczna przejawia się u dorosłego à gdy jesteśmy w trudnej syt., gdy jesteśmy wzburzeni, mamy ogromny problem
EKSTERIORYZACJA
przejście do uzewnętrznienia wiedzy jednostki, świadomego jej stosowania, dzielenia się z innymi
PODSUMOWANIE
W toku rozwoju czynności stają się:
- zróżnicowane, dostosowane do funkcji i struktury przedmiotów działania
- zintegrowanie w złożone działania związane z celami
- zautomatyzowane, co czyni działania ekonomicznymi
- świadome, co znajduje wyraz w planowaniu, poprawianiu, przewidywaniu
- zindywidualizowane, co przejawia się w odnajdywaniu własnych sposobów działania
- uspołecznione, uwzględniające społeczne wzorce zachowania i wartości
- uwewnętrznione (wykorzystujące znaki i symbole, służące samoregulacji)
- możliwe staje się dzielenie się wiedzą i zastosowanie jej w praktyce