opracowanie z ćwiczeń z pedagogiki
1.Wprowadzenie:
- Zmiana w relacji człowieka z otoczenie = zmiana w obszarze polis.
- Z perspektywy kontinuum ,,zależność vs niezależność” okres dorosłości okresem największej niezależności człowieka.
- Ale wg autorki związek z otoczeniem może zmierzać bądź w stronę 2 skrajnych biegunów zależności niezależności lub osiągnąć może nową jakość- współzależność.
2. Charakter związków człowieka z otoczeniem
2.1 Związki człowieka z otoczeniem społecznym
- To dynamiczny, obustronny i wzajemny proces.
- Ekosystem zawiera elementy przyrody żywej tj. czynniki biotyczne i przyrody nieożywionej tj. cz. abiotyczne.
- Czynniki biotyczne + cz. abiotyczne = środowisko danego terenu, w którym wszystkie elementy są powiązane wzajemnymi zależnościami.
- Biologiczne, fiz i społ komponenty danego środowiska stanowią nierozłączną całość i zmiana jednej części wpływa na zmianę całości (system zależności).
- Altman- właściwości ekosystemu, w którym możliwa jest analiza zachowań człowieka:
1) Człowieka stanowi jedność ze środowiskiem, człowieka i środowisko (to 2 subsystemy) =całość
2) Zależność człowiek – środowisko jest dwustronna, wzajemna
3) Związek człowieka ze środowiskiem jest dynamiczny, a nie statyczny.
4) Związek człowieka środowisko tworzy się na wielu poziomach funkcjonowania człowieka i stanowi spójny system wzajemnych zależności
Ø wzajemne relacje między jednostką a otoczeniem to interakcje dynamiczne
Ø jednostka i otoczenie zanurzone są zawsze jedno w drugim
Ø kontekst zorganizowany jest na wielu poziomach, który zmieniają się współzależnie
Ø jednostka oddziałuje na kontekst, a kontekst na jednostkę
Ø posiadane przez jednostkę właściwości mają znaczenie dla jej rozwoju tylko na mocy ,,wchodzenia w kontakt” z określonymi aspektami jej aktualnego kontekstu rozwoju
- Zjawisko dopasowania się jednostki i kontekstu jej rozwoju odgrywa centralną rolę w wyjaśnianiu przebiegu i ocenie efektów rozwoju.
- Bronfenbrenner –środowisko człowieka =układ wzajemnie zależnych podsystemów, zagnieżdżonych jedne w drugich:
Ø Każdy człowiek indywidualnie spostrzega i interpretuje swoje otoczenie; więc każdy rozwija się w innym środowisku
Ø Wpływ otoczenia ma dwojaki charakter:
Bezpośredni- związany z tym, w jakie interakcje wchodzi jednostka w danym siedlisku
Pośredni- związany ze zdarzeniami i sytuacjami w innym siedlisku, w kt jednostka sama nie uczestniczy, które mają na nią wpływ poprzez innych uczestników lub stwarzanie warunków do działania jednostki
- R.G.Barker (uczeń Lewina)-
Ø zachowanie człowieka zależy, w jakim układzie(siedlisku) ma miejsce
Ø człowiek musi opanować kompetencje konieczne do podjęcia działań w tym siedlisku
Ø ,,Środowisko” rozwoju-(def. Bronfenbrennera i Crouter)- każde zdarzenie istniejące poza organizmem, które może mieć wpływ na rozwój tego organizmu i na które organizm też może mieć wpływ.
Ø ,,Kontekst” rozwoju – inny dla każdego człowieka wynika z nałożenia się na siebie wpływów środowiska wew. (wyposażenia genetycznego) i otoczenia jednostki w danym okresie + interpretacja tej interakcji przez podmiot.
- Przestrzeń społ- złożona sieć związków społ
2.2 Uniezależnienie od środowiska fiz.
- Człowiek potrafi dowolnie komponować rodzaje i nasilenie bodźców ze środowiska fiz, które na niego oddziaływają i w pewny stopniu swoje odp na nie.
- R.Dubos -Prowadzi to do sytuacji, w której biologiczne mechanizmy adaptacji stają się bezużyteczne. Czł tak bardzo przystosował świat do siebie, że staje się –w konsekwencji- bezradny wobec niego (np. różne nowe alergie, klęski żywiołowe).
3. Dorosłość jako okres stosunkowo największej niezależności człowieka
- Stopień niezależności jednostki od środowiska w zaspokajaniu swoich potrzeb jest jednym ze wskaźników treściowych rozwoju, co widoczne jest w koncepcji Havighursta, Piageta, Eriksona.
- Niezależność celem, do którego zmierza w rozwoju jednostka.
- Droga życiowa człowieka wiedzie od zależności przez niezależności do zależności.
3.1. Dzieciństwo- okres największej zależności od otoczenia
Ø dziecko zaczyna doświadczać własnej, autonomicznej woli,
Ø pierwsza emancypacja-od matki fizycznie, a nie biologicznie; biologicznie dopiero jak zaczyna chodzić, ale nadal zależne psychicznie
Ø Wygotski- kryzys 3 roku życia = drugie narodziny- psychiczne oddzielenie od matki
Ø Faza inicjatywy- radość rywalizacji, wytrwałość skupienia na celu, przyjemność osiągnięć= kryteria poczucia inicjatywy (Erikson)
Ø Lokomocja i mowa pozwalają dziecku na szerokie podejmowanie inicjatywy- wszechobecny i zawsze aktywny ,,intruz”
Ø pojawia się potrzeba bycia kompetentnym, potrzeba zajmowania się czymś poważnym, podobnym do tego, co robią dorośli
Ø wew potrzeby: dążenie do zdobycia uznania, potrzeba osiągania pozytywnych rezultatów, dążenie do robienia rzeczy dobrze, a nawet perfekcyjnie
Ø rozwija się przemyślność i pracowitość
3.2 Dorastanie –czas dążenia do niezależności
- moment przełomowy spowodowany konfliktem między nowymi zdolnościami fizjolog i umysłowymi a wymaganiami społ, między własnymi dążeniami a sposobami traktowania jej przez otoczenie społ.
- Osiągnięcie dojrzałej tożsamości powinno być efektem tego okresu. Pozwala czł na dokonanie samookreślenia i swobodnego wyboru, zaangażowania w wartości oceniane pozytywnie.
- Rozwiązanie kryzysu= wybranie drogi życiowej, której nie chce już zmienić. Wybór ten ma być samodzielny. Przejęcie odpowiedzialności.
3.3 Dorosłość- największa niezależność
- Usamodzielnienie emocjonalne i materialne- opuszczenie domu rodzinnego, praca, rodzina
- Wczesna dorosłość- okres pełni sił fiz i sprawności intelektualnej; najważniejsze decyzje życiowe, stabilizuje się plan życiowy, ustala się miejsce w społeczeństwie
- Niezależna= nie ulega wpływom otoczenia, jest samodzielna, potrafi uniezależnić się od różnego rodzaju czynników
- Największa odpowiedzialność za losy społeczne
- Zadania rozwojowe:
Ø Dbanie o własny rozwój osobisty, zawodowy
Ø Odpowiedzialność za innych (dzieci, podwładnych)
- Generatywność wg Eriksona –zdolność do prokreacji, produktywność, twórczość
- ,,Życiodajność” wyraża się w podejmowaniu opieki wobec osób, wytworów, idei, wobec wysiłku pomagania w rozwoju i przekazywaniu wartości przyszłemu pokoleniu.
- Późna dorosłość-
Ø spadek sił, pogorszenie stanu zdrowia –wzrost zależności
Ø problem jak pogodzić własna autonomię z zależnością od otoczenia (jak współpracować, gdzie jest granica poczucia własnej niezależności)
4. Zmienność związków: osoba- otoczenie w okresie dorosłości (ponownie od zależności do zależności)
- Kwaśnica – wykorzystał 3 stadia rozwoju moralnego Kohlberga do opisu rozwoju zawodowego nauczycieli. Można go użyć do przedstawienia wchodzenia we wszystkie role.
- Uczenie się ról można podzielić na 3 etapy:
1) Wczesna dorosłość –wchodzenie w role; 2 podetapy:
a) Faza orientacyjna- poświęcona zdobywaniu podstawowych inf dotyczących przepisu roli i warunków jej wypełniania
b) Faza poznawcza- uczenie się głównie poprzez naśladowanie innych w ich wypełnianiu roli bez analizy ukrytego sensu; kierowanie zasadą maksymalizacji korzyści i nagród, a minimalizacji kar i strat.
Ø Kwaśnica nazywa ten etap –stadium przedkonwencjonalnym w wypełnianiu roli
Ø Levinson – nowicjat
Ø Większe przystosowanie do otoczenia w porównaniu z innymi okresami
2) Nadal wczesna dorosłość –pełna adaptacja do roli; podfazy:
a) Faza adaptacji-realizowanie przepisu roli + ciągłe poszerzanie dzięki własnej aktywności
b) Faza innowacji- wprowadzanie zmian w przepisie roli, ale tylko w ramach rozpoznanej konwencji np. zmiany procedur postępowania, warunków i organizacji działania.
Ø Kwaśnica- stadium konwencjonalne.
3) Średnia dorosłość- Twórcze przekraczanie ról:
a) Faza adaptacji twórczej- przepis roli podlega rewidowaniu przez jednostkę na podstawie refleksji dotyczącej jego uzasadnień; układem odniesienia jest poczucie kompetencji, własna autonomia, kreatywność, krytyczny stosunek do rzeczywistości.
b) Faza samorealizacji- innowacje mają charakter radykalny
Ø Kwaśnica –stadium postkonwencjonalne, bo jednostka wykracza poza obowiązującą konwencję, a zachodząca zmiana ma charakter transformacji; podejmowanie ról w oparciu o osobiste cele i wizje rozwoju.
Ø Na tym etapie – pełna akceptacja siebie jako osoby autonomicznie zarządzającej swoim życiem i odpowiedzialnej za nie.
Ø Wg Eriksona to otoczenie w największym stopniu od nich zależy, bo mają największy wpływ na to otoczenie.
Ø starzenie się –procesem zindywidualizowanym;
Ø starzenie się psychiczne procesem selektywnym podatnym na działania kompensacyjne
Ø wzrost zależności fiz, nadal niezależność poznawcza (mądrość życiowa)
Ø starzenie się jest nie tylko procesem biologiczny, ale i stanem umysłu
5. Zindywidualizowany charakter związku: osoba- otoczenie w okresie dorosłości
- Erikson opisuje 3 typy integracji struktury Ja (zorganizowania składników decydujących o jakości tożsamości jednostki):
Ø Organizacja typu diffiusion/confusion- rozproszenie w obrębie Ja, związana jest ze skrajnym dopasowaniem osoby do środowiska
Ø Organizacji totality- jednolita całość, łączy się z maksymalnym uniezależnieniem się jednostki od otoczenia
Ø Organizacja wholeness- swobodnie organizująca się całość
- Typy te zostały nazwane zgodnie z pomysłem Plomina, DeFriesa i Loehlina do opisu 3 rodzajów interakcji genotyp-środowisko: pasywny, reaktywny, aktywny.
- Tabela str 37-porównaie cech relacji osoby z otoczeniem
5.1 Zależność od otoczenia – typ diffusion/ confusion
- Związane z nim jest pasywne dopasowanie się jednostki do wymagań otoczenia
- W relacji osoba otoczenie, otoczenie dominuje
- Cechy osoby kt wybrała ten typ:
Ø Podatność na wpływy,
Ø labilność,
Ø konformizm
Ø dążenie do stanu dopasowania, dostosowania do warunków istniejących
Ø wysoki stopień reaktywności
Ø poddaje się zmianom
Ø zależność od sytuacji, osób, warunków
Ø A.Brzezińska-charakteryzuje ją ekspresja naturalna nietwórcza, czyli ,,spontaniczna autoekspresja poprzez ograniczony i stały zbiór środków wyrazu”, wynikająca z nastawienia obronnego, ulegającego przy niskim poziomie samokontroli. Ekspresja niekontrolowana, niestabilna, chaotyczna, uzależniona całkowicie od sytuacji zew.
- Brzezińska- relacje miedzy różnymi rodzajami ekspresji a typami orientacji w otoczeniu:
Ø Ekspresja naturalna nietwórcza – dominujący proces – introjekcja(włączanie się jednostki w układ elementów świata i utożsamianie się ze światem, które wyraża przekonanie ,,świat to Ja”.)
5.2. Skrajna niezależność od otoczenia- typ totality
- Dominujące w tym przypadku jest dążenie do stanu dopasowania otoczenia do siebie, do własnych wymogów, własnych potrzeb.
- W relacji osoba- otoczenie jednostka dominuje
- Cechy osoby:
Ø Oporna na zmiany
Ø Dobrze funkcjonuje w sytuacjach o jasno określonych, sztywnych regułach
Ø Gdy zmiana w wymaganiach otoczenia, to reaguje sztywno, nieadekwatnie do nowej sytuacji.
Ø Charakteryzuje ją ekspresja zamierzona nietwórcza, czyli ,,kontrolowanie Ja poprzez ograniczony, stały, konwencjonalny zbiór środków wyrazu”. Obronne nastawienie do otoczenia związane ze zbyt wysokim poziomem samokontroli. Ekspresja usztywniona, niezależna od sytuacji zew.
Ø Potrafi współistnieć tylko z osobami podobnymi do siebie więc stara się wszystkich zmieniać
Ø Boi się zdominowania przez otoczenie, wiec nie poddaje się jego wpływom
Ø Nie modyfikuje swojego sposobu funkcjonowania, to inni mają dopasować się do niej.
Ø Osoba o nadmiernie wykreowanej indywidualistycznej, egoistycznej tożsamości
Ø Ma poczucie pozostawania poza albo i ponad społeczeństwem.
Ø Nie potrafi pracować zespołowo
Ø Jej rozwiązanie the best
- Brzezińska- Dla tej osoby istnieje tylko jeden świat – świat wew., w każdej sytuacji dokonywana jest projekcja siebie, którą wyraża przekonanie ,,Ja to świat”
5.3 Współzależność: osoba- otoczenie- typ wholeness
- Współzależność w relacji osoba –otoczenie;
- równowaga dynamiczna cały czas zachodzi proces wzajemnego dopasowania się zasobów jednostki i wymagań otoczenia
- Cechy funkcjonowania osoby:
Ø Stabilność
Ø Otwartość, gotowość na zmiany
Ø Twórczo adaptuje się do zmian
Ø Ma spójną i uporządkowana strukturę osobowości opartą na stabilnych fundamentach, która pozwala odpowiadać na wymagania i naciski otoczenia bez obaw o jej utratę
Ø Ekspresja twórcza naturalna albo zamierzona-poprzez zróżnicowany i zmieniający się zbiór środków wyrazu, związany z postawą ,,otwartą na świat i ku ludziom”
Ø Zakres posiadanej wiedzy i uświadomienia jej sobie decyduje czy będzie zamierzony (większa wiedza)czy spontaniczny, naturalny(mniejsza wiedza)
Ø Kontakt jednostki ze środowiskiem jest niezbędny, bo stymuluje aktywność, ale gł motorem są mechanizmy osobowościowe.
- Jedna z największych trudności okresu dorosłości jest znalezienie równowagi między zadaniami ,,dla siebie” a zadaniami ,,dla innych” ( między osobista a społ funkcją zach- Lewicki)
- Waterman:-
Ø rozwinięte wartości indywidualistyczne ułatwiają kooperację i zachowania prospołeczne- współzależność.
Ø Dobre społeczeństwo zyskuje się poprzez spełnienie jednostek, a w takim społeczeństwie możliwy jest samorozwój jednostek.
Ø Indywidualizm ≠ współzawodnictwo, egoizm, alienacja
Ø Indywidualizm = eudajmonizm (efektywnie i etycznie może postępować tylko czł żyjący w zgodzie z sobą i jednocześnie szanujący to samo prawo u innych ludzi)
- Niezależność i indywidualizm rozwijane są na podstawie bliskich relacji z innymi, które nie ograniczają, a rozwijają.
6. Modele socjalizacji prowadzące do ukształtowania różnych relacji: osoba- otoczenie, dominujących w funkcjonowaniu jednostki
- Schaffer- 4 modele socjalizacji
a) Model pozostawiania zupełnej swobody ( zwolennicy np. Rousseau, Gesell) – rodzice maja nie zakłócać spontanicznego rozwoju dziecka, ich rola ma być sprowadzona do tworzenia jak najbardziej permisywnej atmosfery, w której dziecko będzie rozwijać się zgodnie ze swoją naturą.
v Brak wzorców od dorosłych w konsekwencji prowadzi do ukształtowania ludzi rozproszonych i labilnych.
v Sprzyja typu diffiusion/confusion, choć niekiedy tez totality
b) Model lepienia z gliny-dziecko zupełnie nieukształtowane, bierne (glina), podlega formowaniu przez rodziców.
v Bijou- dziecko biernym odbiorcą bodźców pochodzących od innych ludzi, a końcowe rezultaty socjalizacji wiążą się z naturą tej stymulacji i sposobem, w jakim jest dostarczana.
v Efektem może być osoba o poczuciu niczym nieograniczonej swobody, własne potrzeby najważniejsze, potrzeby innych, jeśli są dostrzegane, to znajdują się na dalszym planie.
v Sprzyja typu totality, ale też diffiusion/confiusion;
v totalność z ,,wyspami” rozproszenia
c) Model konfliktowy- wywodzi się z koncepcji Freuda, najbardziej akceptowany społ
> Dzieci są aktywne
> Relacje między dzieckiem a rodzicem mają charakter konfliktowy, wynikający z odmiennych celów: dorosły rozwiązuje je poprzez narzucenie swojego zdania.
> Brzezińska- model ten jest połączeniem modelu dawania dziecku całkowitej swobody z modelem kształtowania wg wzoru.
> Konflikt podwójny: między wew. Dążeniami dziecka i zew. Wymaganiami wobec niego i między różnymi wymaganiami zależnie od sytuacji.
> Dorosły może mieć: poczucie konieczności walki o swoje prawa, zakres swojej autonomii, przekonanie, iż świat opiera się na rywalizacji, którą wygrywają najsilniejsi (element typu totality).
> Zbytnie narzucanie swojej woli przez rodziców prowadzić może do postawy bezradności, bezsilności.
d) Model oparty na wzajemności-
> powstały w wyniku badań Schaffer. 2 wnioski:
1) Zarówno dziecko jak i dorośli w kontaktach społ są aktywni®proces dwukierunkowy
2) Wzajemna adaptacja (nie: konflikt) jest podstawą interakcji rodzic- dziecko.
> Dziecko uczy się być równorzędnym partnerem w interakcjach z innymi.
> Zachowuje poczucie poszanowania dla siebie i innych.
> Współistnieją z innymi nie na zasadach walki czy uległości, ale wzajemnego dopasowania się.
> Sprzyja ukształtowaniu się relacji z otoczeniem typu wholeness.
7. Aktywność własna podmiotu w kształtowaniu swojego związku z otoczeniem.
- Tworzenie kontekstu życiowego, relacji z otoczeniem
- Modyfikowanie charakteru związku z otoczeniem
- Warunek wstępny (bez niego modyfikacja jest niemożliwa) – objęcie refleksją siebie, swojego życia, otaczającego świata i swojego w nim miejsca.
- Rolę własnej aktywności jednostki i rolę autorefleksji w kształtowaniu własnej relacji z otoczeniem podkreślają koncepcje przyjmujące założenie o funkcjonalnej determinacji zachowania.
Ø Warunki zew w tych koncepcjach stawiają określone wymagania, a czł sam dokonuje wyboru.
Ø Rozwój osobowości w tych koncepcjach ujęty jest jako proces dochodzenia do coraz większej indywidualności. Podstawową rolę odgrywa w nim własna aktywność.
Ø Czł, doskonaląc siebie, staje się coraz bardziej autonomiczny, ale jego rozwój nie przebiega poza kontekstem społ.
Ø Środowisko szansą, którą jednostka może wykorzystać lub zaprzepaścić.
Ø Kowalik w procesie socjalizacji wymienia jeszcze 2 założenia:
1) Aby czł mógł dokonywać wyborów powinien dysponować świadomością tego, co chce robić.
Rubinsztejn- 2 rodzaje świadomości:
Jedna pozwala człowieka uświadamiać sobie wszystko, co bezpośrednio oddziałuje na niego z otoczenia i dzięki temu ustosunkować się do konkretnych faktów społ
Świadomość refleksyjna-pozwala spojrzeć ,,z boku” na własne życie, uniezależnić się od wpływów otoczenia i dzięki temu dokonywanie świadomego wyboru zadań życiowych i sposobu ich wypełniania.
2) Poczucie identyczności, tożsamości, samoświadomości- aby czł mógł samodzielnie działać musi działanie to uznawać za własne, identyfikować się z nim, mieć poczucie odpowiedzialności za nie, wtedy SAMOREALIZACJA.
Ø Sankcje społ nie są czynnikiem, który decyduje o sposobie działania takiego czł.
Ø Kieruje się w postępowaniu zasadą realizmu (zachowanie ma odpowiadać zarówno wew potrzebą jak i warunkom życia)
8. Podsumowanie:
- Człowiek pozostaje przez całe życie w ścisłych dwustronnych, wzajemnych stosunkach.
- Stopień zależności jednostki od środowiska zmienia się w kolejnych fazach rozwoju.
- Związek osoba-otoczenie podlega zmianie w fazach dorosłości:
Ø Wczesna dorosłość: pierwsze podejmowanie ról czł dorosłego,
Ø Średnia dorosłość: największa niezależność od otoczenia
Ø Późna dorosłość: powrót zależności
Starość proces selektywny ®Całe życie ,,pracujemy na swoją starość”
- Związki z otoczeniem uwarunkowane zmiennymi osobowościami:
Ø Typ diffusion/confusion
Ø Typ totality
Ø Typ wholeness
- Różne modele socjalizacji sprzyjają (nie: determinują) kształtowaniu się poszczególnych relacji: osoba-otoczenie.
- Każdy okres naszego życia jest okresem szans i porażek, lecz nikt nie jest skazany ani na sukces, ani na porażkę.
