Czwartą społecznością wychowawczą jest szkoła. Kształtuje ona „władze umy­słowe, rozwija zdolności wydawania prawidłowych sądów, wprowadza w dziedzictwo kultury wytworzonej przez minione pokolenia, kształci poczucie wartości, przygotowu­je do życia zawodowego (…) oraz kształtuje podstawy wzajemnego rozumienia”[1][2]. Stanowi także niejako centrum, w którego działalności powinni brać udział i ściśle ze sobą współpracować rodzice (przede wszystkim powinni mieć prawo wolnego wyboru szkoły), nauczyciele i państwo, a także organizacje kulturalne, obywatelskie i religijne.

Na szczególne zainteresowanie zasługuje szkoła określana mianem katolicka. Jest ona jednym ze środków pomagających spełniać Kościołowi jego misję. Zasadnicze cechy takiej instytucji zostały opisane w 8 i 9 paragrafie deklaracji Gravissimum educationis. Dlatego można stwierdzić, że szkoła katolicka jest środowiskiem kościelnym i wychowawczym, miejscem dialogu pomiędzy Kościołem i wspólnotą ludzką oraz „szkołą na miarę osoby”[3].
Wymienione wyżej cztery środowiska wychowawcze: rodzina, państwo, Kościół i szkoła dysponują unikalną rolą wychowawczą. W dużej mierze od koordynacji ich wysiłków i właściwego funkcjonowania uwarunkowany jest sukces w kształtowaniu osoby ludzkiej.
Reasumując, opisane powyżej płaszczyzny wychowawcze oraz czynniki je kształtujące i ich wzajemne oddziaływanie można przedstawić w formie graficznej:

Schemat 1. Płaszczyzny wychowawcze oraz czynniki je kształtujące i ich płaszczyzna osobowa

WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE (WG MAGISTERIUM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO).

Opracowanie własne

Omawiając zagadnienie wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła nie sposób nie sięgnąć do wypowiedzi Jana Pawła II. Według Papieża u podstaw wychowania znajduje się tzw. normapersonalistyczna[4].

Stąd wypływa ciągłe wezwa­nie Ojca Świętego, aby wychowywać do miłości, wiary i prawdy, do wartości moral­nych, wolności, świadectwa oraz pracy[5].

Zbliżając się ku końcowi refleksji nad wychowaniem w ujęciu chrześcijańskim, warto jeszcze zadać pytanie o charakterystykę idealnego wychowawcy chrześcijańskie­go. Na podstawie wypowiedzi Kościoła można dojść do wniosku, że pedagog chrześci­jański jest przede wszystkim uczniem Mistrza – Jezusa Chrystusa. Powinna go cecho­wać wiara, pokora, nadzieja, miłość, służba i ofiarność, a także optymalizm etyczny, twórczość i apostolstwo. Jego formacja ma być integralna i ustawiczna, dążąca do syn­tezy życia religijnego i zawodowego. Chrześcijańskiego pedagoga winna odznaczać miłość wobec wychowanka przejawiająca się w uznaniu jego (wychowanka) godności i podmiotowości, kształtowaniu jego świadomości normatywnej, nauczaniu i wychowa­niu poprzez przykład własnego życia oraz w przekazywaniu prawdy[6].

Śledząc założenia chrześcijańskiego systemu wychowawczego naturalnie rodzi się pytanie o jego znaczenie we współczesnym świecie, rozdartym walką między cywi­lizacją śmierci a cywilizacją życia i miłości. Czy sprosta wyraźnemu kryzysowi warto­ści, przybierającemu formy powszechnego subiektywizmu, relatywizmu moralnego, nihilizmu, materializmu i hedonizmu, a nadto brakowi tożsamości i sensu życia – wyzwaniom u progu trzeciego tysiąclecia? Odpowiadając na to pytanie, trzeba mocno podkreślić, że chrześcijaństwo, opierające się na Piśmie Świętym, ciągle dając przykła­dy pedagogii prowadzącej do właściwego wartościowania, jest skutecznym lekarstwem na dzisiejszą chorobę aksjologiczną[7].

Wychowanie chrześcijańskie, integralne i uniwersalistyczne, ma na celu także „dobro społeczeństw, których członkiem jest człowiek i w których obowiązkach będzie on uczestniczył, gdy dorośnie”[8]. Pius XI określa chrześcijanina jako „najlepszego i najbardziej pożytecznego obywatela”[9]. Taką też postawę promuje w swoim naucza­niu Jan Paweł II[10].

O znaczeniu wychowania chrześcijańskiego może świadczyć także prestiż, jakim cieszą się szkoły katolickie na całym świecie, również w krajach o większości niechrześcijańskiej[11].
Podsumowując dotychczasowe rozważania, warto raz jeszcze przypomnieć zadania wychowania typowo chrześcijańskiego. Są to: „wprowadzanie w tajemnicę zba­wienia; wprowadzanie w życie liturgiczno-sakramentalne; nauka prawdziwie chrześci­jańskiego życia moralnego; wprowadzanie w apostolat Kościelny; wprowadzanie w służbę prawdziwym ludzkim wartościom w celu budowania bardziej ludzkiego spo­łeczeństwa i kultury”[12]. Realizując te zadania można stosować różne metody, akcento­wać wybrane aspekty, albo specyfikować cele. Takie podejście doprowadziło do powstania różnych chrześcijańskich systemów pedagogicznych.

 

—

[1]   DWCH 5.

[2] KPK 796-797; DWCH 5-6; Pius XI, Encyklika O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży…, dz. cyt., s. 39.

[3] M. MARCHI, L ’identita e la missione della scuola cattolica nella dichiarazione conciliare “Gravissimum Educationis” (GE 8-9), [w:] „Seminarium” nr 1/1985, s. 106-107 (tłum. własne); szerzej o szkole katolickiej zob. dokumenty Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego: Szkoła katolicka (19.03.1977), Religijny wymiar wychowania w Szkole Katolickiej (7.04.1988), Szkoła katolicka u progu trzeciego tysiąclecia (28.12.1997) oraz przemówienia Jana Pawła II, m.in. Zadania szkoły katolickiej dzisiaj (Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Katolickich Szkół Europy, Waty­kan, 28.04.2001).

[4]   S. Urbański, Wprowadzenie,[w:] Wychowanie…, dz. cyt., s. 9.

[5]   Tenże, Pedagogia Jana Pawła II, [w:] „ZiE”, nr 1/2001, s. 113-131.

[6] M. Barborik, A. Tomkiewicz, Chrześcijańska postawa pedagoga, [w:] „Roczniki Nauk Spo­łecznych”, t. XXII, z. 2, r. 1994, s. 21-38.

[7]  E. Walewander, Potrzeba wychowania do wartości, [w:] „Roczniki Nauk Społecznych”, t. XXVI, z. 2, r. 1998, s. 9-11.

[8]   DWCH 1.

[9]   Pius XI, Encyklika O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży…, dz. cyt., s. 45.

[10]  Wystarczy przyjrzeć się niektórym tytułom Jego przemówień: Wychowanie katolickie uwraż­liwia na potrzeby innych (Nowy Jork, 3.10.1979), Chrześcijańscy wychowawcy kształtują ludzi wolnych, obywateli sprawiedliwych i prawych, budujących pokój (León, 4.03.1983), Dla dobra Kościoła i społeczeństwa (Ben Bosch, 11.05.1985), Przygotować młodzież do życia społecznego znaczy nade wszystko kształtować jej wolę (Rzym, 20.03.1982).

[11] Jan Paweł II, Chrześcijańskie wychowanie młodzieży(Przemówienie do pracowników Kurii Rzymskiej, 28.06.1984), nr 7, [w:] Szkoła Katolicka w nauczaniu…, dz. cyt., s. 207; dla przykładu warto przytoczyć wypowiedź prezydenta USA, G. Busha, który stwierdził, że „szkoły katolickie stanowią wzo­rzec dla wszystkich placówek edukacyjnych w USA”, [za:] USA: szkoły katolickie wzorem dla wszystkich placówek edukacyjnych, [w:] „Wiadomości KAI. Biuletyn Agencji Informacyjnej”, nr 3(617), 25.01.2004, s. 24); również wysokie władze państwowe Tajwanu (niekatolickie) z podziwem odnoszą się do istniejących na tej małej wyspie trzech dużych katolickich uniwersytetów i wielu katolickich szkół (chociaż katolicy stanowią tam tylko 1,3% ludności), [za:] O wychowaniu katolickim. Z kard. Zenonem Grocholewskim, prefektem Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, rozmawia Józef Augustyn SJ, [w:] „Życie duchowe”, nr 37/2004, s. 105.

[12]   G. Groppo, Teologia dell’educazione. Origine, identita, compiti,Roma 1991, s. 425 (tłum.
własne).