–   Debesse nazywa wczesną adolescencję wiekiem niepokojów dojrzewania, a późną wiekiem młodzieńczego entuzjazmu

–   Fazy dorosłości:

1.    WCZESNA DOROSŁOŚĆ:

*       budowanie swojej niszy społecznej,

*       tworzenie rodziny,

*       rozpoczęcie kariery zawodowej,

*       budowanie „dorosłej” struktury życia

*       poczucie siły, energii, ochoty do działania, satysfakcji i dumy z osiągniętych efektów, podejmowanie ryzyka z jednej strony, a z drugiej obciążenie spowodowane przymusem rozwiązywania konfliktów:

           małżeństwo – praca

           praca – dziecko

           rozwój osobisty – działania na rzecz innych ludzi

           działania doraźnie zaspokajające potrzeby – działania nastawione na         przyszłe efekty

           ja – grupa (towarzyska, zawodowa)

           różnorodne potrzeby (także podsycane reklamą) i ograniczone zasoby       finansowe – dodatkowa praca i/lub kontynuowanie nauki

*       okres napięć, silnych emocji + i –

*       w tym okresie kształtuje się styl życia (sprzyjający zdrowi lub nie – tzw. nadmiernie eksploatacyjny, rabunkowy).

*       zaczynają utrwalać się różne sposoby radzenia sobie z napięciem

*       budowanie sieci wsparcia społecznego na dalsze lata dorosłości

*       nawiązywanie więzi przyjacielskich, sąsiedzkich, lokalnych

*       jest to okres (lub nie) inwestowania w swoją przyszłość w wielu obszarach jednocześnie (rodzinnym, zawodowym, towarzyskim, ekonomicznym, zawodowym)

2.    ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ:

*       czas stabilizacji, krystalizacji struktury życia

*       „zbieranie owoców” – Levinson

*       funkcjonowanie w różnych strukturach społecznych

*       jednostka ma coraz większy wpływ na decyzje podejmowane w strukturach społecznych, do których należy

*       wspinanie się po drabinie społecznej

*       osiąganie sukcesów zawodowych

*       zwykle jednostka staje się „szefem”

*       przeżywanie satysfakcji jako:

           głowa rodziny (bo szczęśliwie dorastają jej dzieci) lub tylko jako jej członek (bo udaje jej się utrzymać rozległe więzi między rozproszonymi krewnymi nie tylko z okazji pogrzebu, ślubu, czy chrzcin)

           pracownik lub pracodawca

           obywatel interesujący się sprawami swojej lokalnej społeczności lub angażujący się w działania na wyższych szczeblach, doradca, ekspert, poseł itp.

*       źródła stresu: obawa przed utratą pracy lub bezrobocie, konflikty w pracy, brak pomyślnych perspektyw rozwoju dla swoich dzieci, niskie zasoby finansowe nie pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb, obiektywnie coraz słabsza kondycja fizyczna, konieczność opieki nad starzejącymi się rodzicami.

*       u niektórych pojawia się kryzys środka życia, który zmusza do głębokiej refleksji nad sensem swego dotychczasowego życia

3.    PÓŹNA DOROSŁOŚĆ:

*       piękny czas jeśli posiada się wsparcie społeczne i pieniądze

*       spada kondycja psychofizyczna

*       człowiek usuwa się z kręgu zawodowego

*       śmierć znajomych, przyjaciół, partnera życiowego, krewnych

*       przygotowanie do własnej śmierci

*       potrzeba opiekuna w coraz większej liczbie sytuacji

*       czas głębokich refleksji

*       zanika drapieżność w stosunku do innych, do życia

*       pojawia się wielkoduszność, łagodność i dystans

*       mądrość życiowa

–   Podstawowe zadanie dzieciństwa – budowanie swej niezależności od otoczenia, dzięki opanowaniu umiejętności:

*       przemieszczania swojego ciała w przestrzeni (lokomocja)

*       sięgania i chwytania przedmiotów (manipulacja)

*       powodowania zmiany zachowania u partnerów interakcji (komunikacja werbalna i niewerbalna szczególnie w ich funkcji impresywnej)

–   Podstawowe zadanie okresu dorastania – konstruowanie tożsamości grupowej i indywidualnej 2 obszarach:

*       poszukiwania dla siebie odpowiedniego obszaru działania (zajęcia) – wiąże się to z poszukiwaniem swego miejsca pośród ludzi, poszukiwaniem (eksploracją) i budowaniem społecznej niszy dla siebie, umiejscawianiem się w przestrzeni społecznej

*       kształtowanie swej ideologii, podstaw filozofii życia – wiąże się to z budowaniem postaw dla wewnętrznego osadzania się, dla własnych wewnętrznych standardów postępowania, co wyznacza poziom moralności we wszystkich jej wymiarach.

–   W okresie dorosłości zmienia się to jak ludzie nas postrzegają  – już nie jesteśmy dzieckiem – osobą o niższej pozycji; teraz sami jesteśmy opiekunami, dajemy innym wsparcie. Zadanie to realizujemy w:

*       rodzinie – wobec swoich rodziców, swych dzieci i życiowego partnera

*       miejscu pracy – wobec swych kolegów i szczególnie młodszych współpracowników

*       kręgu towarzyskim – wobec przyjaciół i znajomych

–   Człowiek staje się doradcą innych, w końcu mentorem.

–   Podejmuje działania na rzecz innych, weryfikuje swoją młodzieńczą ideologię i koryguje ją. To jest prawdziwy sens eriksonowskiej generatywności charakterystycznej dla średniej dorosłości.

–   Podstawowe pojęcia, konieczne do adekwatnej analizy funkcjonowania człowieka dorosłego, wiążą się z czterema ważnymi problemami:

1.    Role społeczne – człowiek uczy się je podejmować i wypełniać długo przed okresem dorosłości, ale czyni to zawsze wspierany i kontrolowany przez inne osoby. Dopiero w okresie dorosłości podejmuje role całkowicie samodzielnie i z pełną odpowiedzialnością za ich konsekwencje. Nowe role w istotny sposób poszerzają umiejętności i sferę motywów człowieka. Jednostka osiąga też swoiste – nieznane wcześniej – poczucie bycia ekspertem. Wielość i różnorodność podejmowanych ról wzbogaca osobowość i zwrotnie pozwala człowiekowi coraz bardziej efektywnie funkcjonować w roli kluczowego czynnika socjalizacji wobec młodszego pokolenia. Dorosłość można ujmować jako serię złożonych, o wzrastającym stopniu trudności ról, które jednostka odgrywa przez coraz dłuższe okresy i z coraz większym poczuciem satysfakcji. Jednocześnie jedynie w okresie dorosłości jednostka rzeczywiście doświadcza płynących z pełnienia wielości ról ograniczeń i wymagań/oczekiwań – te doświadczenia powodują, że swe własne dzieci zaczyna się przygotowywać do spełniania wymagań ról w odpowiedni sposób w ich przyszłym dorosłym życiu.

2.    Oczekiwania społeczne związane z wiekiem biologicznym – wewnątrz każdej grupy społecznej istnieje porozumienie, co do tzw. wieku odpowiedniego dla różnych wydarzeń życiowych (np. małżeństwo, posiadanie, dzieci, emerytura, tzw. odpowiednie do sytuacji zachowanie). Normy wiekowe działają jako:

*    źródło nacisków/presji społecznych, zmuszając jednostki do podejmowania ról w odpowiednim czasie („normy i oczekiwania związane z wiekiem działają jak bodźce i hamulce względem postępowania, w pewnych sytuacjach pchające do określonych zachowań, w innych przed nimi powstrzymujące”)

*    źródła generujące zachowania, które uważa się za nieodpowiednie dla danego wieku

Wszyscy dorośli są świadomi takich norm i względem nich oceniają swoje zachowanie.

3.    Funkcjonalnie autonomiczna motywacja – przebieg procesu rozwoju i osiągnięcia rozwojowe w okresie dorosłości „uwalniają” energię psychiczną, co powoduje, że powstają nowe motywy, pragnienia, zainteresowania, cele. Wg Newman i Newman użyteczna jest do zrozumienia tego zjawiska koncepcja Allporta – zachowanie podjęte w jakimś celu zaczyna przynosić samo z siebie satysfakcję, zaczyna być wartościowe niezależnie od pierwotnych gratyfikacji, jakie przynosi. Z tego pkt widzenia dorosłość można rozpatrywać jako dużą różnorodność indywidualnych motywacji ukierunkowujących i podtrzymujących zachowanie.

4.    Podstawowe tendencje rozwoju (wg większości badaczy) to:

*       stabilizacja tożsamości ego

*       „uwolnienie” związków z innymi ludźmi od presji kontekstu zewnętrznego

*       pogłębienie zainteresowań

*       humanizacja wartości

*       poszerzenie się i różnicowanie co do zadań obszaru opiekowania się innymi ludźmi

*       wzrastające zaangażowanie się w znaczące dla jednostki związki społeczne. W które chce i potrafi inwestować swoją energię

–   U  progu dorosłości zaczyna się kształtować styl życia, który coraz częściej służy jako układ odniesienia dla organizowania doświadczeń zdobywanych podczas pozostałych okresów dorosłości. Jego składniki:

*       tempo aktywności

*       równowaga pracy i czasu wolnego

*       ustalenie się koła przyjaciół o różnym stopniu bliskości

*       wybór aktywności życiowych zgodnych z akceptowanymi wartościami.

–   Ważny czynnik wpływający na konstruowanie się stylu życia – to, czy zawarło się małżeństwo, cechy partnera życiowego, posiadanie dzieci, pracy.

–   Praca – ważna, bo umieszcza jednostkę w określonym kontekście psychologicznym; każda rola zawodowa wywiera też odmienny psychologiczny nacisk (niesie inne wymagania) na jednostkę.

–   Etapy rozwoju relacji jednostka – praca:

–   U wielu ludzi wczesna dorosłość kończy się zanim zakończą oni okres treningu.

–   Newman i Newman – okres nowicjatu, to nie tylko zdobycie określonych inf o pracy i nabycie określonych umiejętności technicznych, to także socjalizacja w miejscu pracy (opanowanie pożądanych zachowań interpersonalnych, orientacja w relacjach władzy i/lub autorytetu w grupie zawodowej i orientacja w specyficznych wymaganiach oraz czynnikach ryzyka).

–   Wczesna dorosłość to eksperymentalna, treningowa faza pracy. Rozwój w tym okresie polega głównie na poszerzeniu świadomości istnienia alternatyw i możliwości wyboru odpowiedniej drogi zawodowej dla siebie i świadomości istnienia różnych strategii osiągania poczucia osobistej ważności.

–   Ważne obszary zmian w średniej dorosłości to wg Havighursta:

*        zmiana perspektywy ujmowania zdarzeń

*        znaczący rozwój samoświadomości i źródeł inwestowania swej energii przede wszystkim w ludzi

*        wzrost inwestowania swej energii w instytucje i szersze społeczności, także w działalność polityczną

–   Rezultatem takiego poszerzenia sfer działania jest reorganizacja osobowości – człowiek inwestuje swą energię głównie w przyszłość: zaczyna interesować się swym rozwojem intelektualnym, staje się bardziej otwarty w stosunku do ludzi, odczuwa większa potrzebę i poczucie sensu zajmowania się innymi (wychowanie innych), zaczyna przywiązywać coraz większą wagę do jakości życia.

–   Dlatego nieodłącznym atrybutem średniej dorosłości jest doświadczenie sprzeczności między pokusą, by korzystać z okazji i szans, jakie niesie życie, a poczuciem dwuznaczności, czy niejasności swej roli pełnionej w otoczeniu społecznym, związanej z wymaganiami, by działać i zachowywać się w sposób przewidywalny, czytelny dla innych i przede wszystkim skoncentrowany na ich potrzebach.

–   Ten konflikt widoczny jest też w sposobie kierowania swym rozwojem zawodowym.

–   Wg Havighursta są to ciągłe transakcje między światem pracy a indywidualnym rozwojem jednostki.

–   Dbanie o swój rozwój zawodowy w średniej dorosłości staje się centralnym zadaniem z pkt widzenia poczucia osobistej efektywności i poczucia społecznej integracji.

–   Jeśli jednostka nie potrafi rozwiązać konfliktu miedzy wymaganiami pracy, a celami osobistymi, to zwykle zmienia pracę.

–   Im ludzie są starsi tym bardziej zależy im na tym, aby ich praca była osobiście angażująca, interesująca, produktywna i finansowo satysfakcjonująca (a nie tylko na prestiżu i świetnych wynikach)

–   Dorosłość jest to okres szczególnej wrażliwości i niezwykłej gotowości do uczenia się (tak jak u przedszkolaków). Jest to też najbardziej zindywidualizowany okres życia i paradoksalnie – najbardziej osamotniony (bo jednostka musi, przy minimum wsparcia ze strony innych, poradzić sobie z większością zadań życiowych).

–   Jednostka odkrywa też, że społeczny prestiż i władza nie zależą już tak bardzo od wieku, ale od umiejętności, siły i mądrości oraz jakości związków rodzinnych i społecznych w szerszym środowisku. A osiąganie celów życiowych to nie jest już kwestia czekania, aż się do nich dorośnie.

–   Szczególnie ważne stają się relacje jednostki z otoczeniem i daleka perspektywa czasowa w projektowaniu swojego życia.

–   Ludzie osiagają w tym wieku szczyt możliwości swego wpływu na społeczeństwo, ale równocześnie społeczeństwo kieruje na nich w tym okresie maximum oczekiwań odnośnie do ich odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej. Osiągają najwyższy status zawodowy i najlepsze rezultaty.

–   Każdy okres życia jest inny, ma inne zadania, cele, inne są kompetencje jednostki (jej zasoby wew), inne są źródła wsparcia (zasoby zew), itd. Wg autorki jednak w każdym okresie życia „chodzi o to samo” – o poczucie panowania nad sytuacją, poczucia, że można być sprawcą, autorem, a nie tylko pionkiem w pionkiem rękach innych ludzi lub losu. To umożliwia nam harmonijne funkcjonowanie w każdym okresie życia.

–   Warunek dobrego funkcjonowania – równowaga.

–   Zdrowy służący rozwojowi styl życia – taki, który daje siłę i moc w radzeniu sobie z przeciwnościami, trudnościami i który jednocześnie zachęca do podejmowania wyzwań. Kształtuje się on od okresu dzieciństwa, a w dorosłości można go modyfikować.

–   Ważna jest też filozofia życia – generalny stosunek do świata, innych ludzi i samego siebie.